şekil 1 – radyasyon
Eminim sağ taraftaki insanın içinde bir ürperti oluşturan bu işareti çoğumuz televizyonlarda, filmlerde veya çevremizde görmüşüzdür. Bu işareti görmeyenlerde illaki çevreden, televizyondan, radyodan bu işaretin sesini işitmiştir. Özellikle son zamanlarda yayılan sağlık programlarında sıkça kulağımızı ısıran bir ses; radyasyon! Evet, bu kelime bize ölüm hastalık çağrıştıran dilimizde sıkça kullanılan bir kelime. Sabahları sağlık programlarında koca koca profesörlerimizin dahi bu kelimeyi sürekli tehlikeyle, kötülüklerle bağdaştırarak yanlış kullanması ve toplumuzda bu kelimenin tam manasının yanlış algılanması beni bu konu hakkında bir iki bir şey yazmaya itti.
“Radyasyon çok güzel bir şey! Olmazsa olmaz, iyi ki varsın radyasyon.” desem eminim birileriniz bana şizofreni, manyağın teki der. Peki, size radyasyon olmasa telefonlarla konuşamayacağımızı, televizyon izleyemeyeceğimizi, radyo dinleyemeyeceğimizi, çoğu hastalığımızı bilemeyeceğimizi, hatta ve hatta görme yetimizin bile olmayacağını söylesem hala aynı şeyi düşünür müsünüz? Tahmin ederim biraz daha ılıman yaklaşmaya başladınız. Şimdi o zaman radyasyonu biraz daha irdeleyelim.
Radyasyon teknik bir dilde elektromanyetik dalga demek yani elektrik ve manyetik dalgaların birleşiminden oluşmuş bir çeşit dalga. Bu dalgayı bir deniz dalgası gibi düşünebilirsiniz. Su nasıl bir taş atınca dalgalanıyor daireler şeklinde, her ne kadar görmesek de elektromanyetik dalgada hemen hemen öyle dalgalanıyor diyebiliriz. Şimdi biz bu elektromanyetik dalgayı yani radyasyonu su dalgasını hayal ederek yazımıza devam edelim. Bir suya büyük bir taş attığımızda suda büyük bir dalgalanma meydana gelir küçük bir taş attığımızda ise küçük dalgalanmalar meydana gelir. Ayrıca, suya dakikada bir taş atsak dalgaların boyunun uzun uzun olduğunu fakat saniyede bir taş atsak dalgaların daha bir sıkılaştığını hayal edebilirsiniz.
şekil 2 – radyason dalgası
Yani yukarıdaki resme bakarsak (şekil 2) taş büyüdükçe dalganın büyüklüğünün değiştiğini, taş atma sıklığımızın dalganın boyunu değiştirdiğini söyleyebiliriz. İşte bu dalga boyundaki değişim elektromanyetik dalgamızın karakteristiğini değiştiriyor ve her bir dalga boyundaki elektromanyetik dalga farklı özellikler gösteriyor.
Çok büyük dalga boylarına sahip elektromanyetik dalgalar radyo dalgaları olarak adlandırılıyor ve radyo ve televizyon sinyallerimizi taşımamıza yarıyor biraz daha küçük dalga boyundaki dalgalarımız ise mikrodalga olarak adlandırılıyor ve radar sistemleri gibi yerlerde kullanılabiliyor, daha düşük dalga boylarındakiler ise görünür dalga olarak adlandırılıyor ki sanırım bizim için çok önemli çünkü bu dalga boyundaki elektromanyetik dalgalar aslında bizim ışık diye bahsettiğimiz olguyu oluşturuyor yani cisimleri görmemiz bu dalga boyundaki radyasyonun cisimlere çarpıp gözümüze gelmesiyle gerçekleşiyor. Daha ufak dalga boyları mor ötesi, x ışınları ve gama ışınları diye devam ediyor.
şekil 3
Fiziğin gelişmesi ve modern fiziğin hayatımıza girmesiyle elektromanyetik dalgalarının dalga boylarının küçülmesiyle bu dalgalarının enerjisinin arttığı keşfedilmiş. Ve aslında yazımızın başındaki radyasyon uyarısı da (şekil 1) enerji miktarı yüksek dalga boyları için diyebiliriz. Yani bu işareti bir televizyon etiketinde görmeyip hastanedeki x-ray cihazında görmemizin sebebi de bu. Ama temelde bu iki cihazda da aynı cins dalgaların olduğunu aklımızdan çıkarmayalım. Bu dalgaların boyutlarının ne kadar büyük veya küçük olduğunu anlayabilmek için yukarıdaki çizelgeye bakabiliriz (şekil 3). Görünür ışık tek hücreli bir canlı büyüklüğünde iken radyo dalgaları binalar büyüklüğünde olabiliyor.
şekil 4
Sonuç olarak radyasyon dediğimiz şey o kadar da kötü bir şey değil, tabi ki bazı dalga boylarındaki radyasyonlar doktorlarımızın dediği gibi oldukça sağlığa zararlı ve dikkat edilmesi gerek. Yukarıdaki çizelgede (şekil 4) dünya atmosferinden geçebilen dalga boyları gösterilmektedir. Bu dalga boyları genel olarak sağlımız için bir risk oluşturmamakta, tabi ki insan için yaratılmış dünyada yüce yaratıcının büyük bir imzasını da burada da görebiliyoruz. Bundan sonra radyasyondan gerektiği kadar korkma dilekleriyle, sağlıklı günler dilerim.
Ahmet Cemal KURTULMUŞ
Elektrik-Elektronik Mühendisi