1853-1856 Kırım Savaşı’na kadar Osmanlı toprak bütünlüğünü savunan İngiltere 1800 yılları başlarında bu fikrin tam tersi bir faaliyete başlamıştır. 1806 yılında Doğu Anadolu bölgesinde basit nedenlerle ortaya çıkan isyan hareketlerin de İngiltere’nin parmağı olduğu anlaşılmıştır. Çünkü İngiltere bu tarihten sonra bu bölgede yoğun bir istihbarat faaliyetine başlamıştır.

İşte bu isyan hareketlerinin başta İngiltere olmak üzere dış güçler tarafından tahrik edildiğini II. Abdülhamit farkına varmıştır. Tabii ki buradaki nihai hedef Ermenilere ve Kürtlere bir kukla devlet kurdurtmaktır. Hatta yine İngilizler gibi Ruslar da bu bölgede bölücü faaliyetlere başlamışlardır. Onların bu bölgeye atadıkları konsoloslar birer casus gibi çalışmışlardır. İstihbarat toplamaya çalışmışlardır.

1880’deki Rum isyanı Rusların tahriki ile meydana gelmiştir. Yine bölgede Fransa, İran ve Musevilerin yıkıcı faaliyetleri olmuş ve burada isyan hareketlerine sebebiyet vermişlerdir. İşte bölgedeki bu topyekun bölücü faaliyetleri gören II. Abdülhamit bu duruma bir çare aramaya başlamıştır. Bu yüzden bölgenin bütünlüğünün korunması için Hamidiye Alaylarını kurmuştur. Bu alayla bölgedeki İslam kardeşliğini takviye etmeyi amaçlamıştır.

Resmi olarak 1891 tarihli Nizamnameye göre Doğu’da Osmanlı Devleti ‘nin İslam kardeşliği politikasını Müslümanlara tebliğ etmek, Ermenilerin oyunlarına gelinmemesi ve merkezi otoritenin tekrar temini için Hamidiye Alayları denilen mahalli askeri kuvvetleri teşkil eylemiştir. Hamidiye Alayları, Ermenilerin kurduğu Hınçak ve Taşnak örgütlerinin bölücü faaliyetlerini engellemeye çalışmıştır. II. Abdülhamit bu alayı kurmadan önce doğuda ki aşiretlerle iyi geçinme yoluna gitmiş ve onlara çeşitli hediyeler vermiştir.

Alaylar kurulduktan sonra aşiretlerden birçok aşiret reisi ve birçok kişi Hamidiye Alaylarına katılmıştır. Kurulan bu alayların toplam faaliyet süresi beş yıl olmuştur. Fakat ilga edildiği 1908 tarihine kadar devam etmiştir. Zaten bu alay ismini direk padişahın kendi isminden almaktadır. Subayları Kürt Beylerinden ve çocuklarından seçen Hamidiye Süvari Alayları sadece kendi alaylarında olmak üzere askeri rütbeleri de kullanıyorlardı. En yüksek rütbe albaylık rütbesi idi.

Doğuda Erzincan, Erzurum, Diyarbakır, Van ve Urfa olmak üzere birçok şehirde bu süvari alaylarından kurulmuştur. Hamidiye Alaylarının her birine bir tarafında Kuran-ı Kerim ayeti diğer tarafında ise kırmızı atlastan işlenmiş sancaklar ve beyaz ipek kumaşa sarılmış fermanlar verilmiştir.

Doğu Anadolu’da emniyet ve güveni tesis eden bu alayların kurulması Avrupa Devletleri tarafından nefretle karşılandı. Çünkü bu alayların onların bu bölgede yaptıkları faaliyetlere ket vurmuştur. Ama II. Abdülhamit tahttan inince ve başa İttihatçılar geçince bu alaylar 1908 yılında resmen ilga edilmiştir. Ama o yıla kadar devam eden Hamidiye Alayları Doğu Anadolu’da kardeşlik ortamının oluşmasına çalışmış ve isyan hareketlerinin oluşmasına engel olmuştur.

Mesut BULDU