Dostlar toplumda son zamanlarda tarihe ve tarihi şahsiyetlere karşı duyulan ilgi, insanların kendi soyuna alaka duymasına ve bu konularda araştırma yapmak istemelerine sebebiyet vermiştir. İnsanlar ekonomik olarak rahatladıkça bu tarz romantik uğraşlara yönelmeye fırsat buluyorlar. Zaten bildiğiniz gibi insanlarda soyuyla övünmek vardır. İşte benim ailemin soyu saraya dayanır. Bilmem kaçıncı kuşak dedem şu padişahın ya da işte şu kişinin vazifeli memuruymuş felan gibi lafları çokça duymuşunuzdur. Zaten devletlerde bile bu rekabet yok mu? Kim daha eski? Kimin kökü bilmem nereden geliyor diye bunun uğraşlarını vermiyorlar mı?  Bu yüzden günümüz insanı da artan imkanları ile kendisinin de nerden geldiğini merak ederek bunun peşine düşüyor. Ya da daha soylu olduğunu ve eski olduğunu bildiğinde çevresine karşı bununla övünüyor. Bu sayede çevresinde itibar kazanıyor.

İşte bugün soy ağacı nasıl çıkarılır? Soy araştırması nasıl yapılır bunu irdeleyeceğiz.

Soy Ağacı Bulurken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Öncelikle soy ağacı çıkarırken şecere kelimesine bakmalıyız. Şecere Arapça ağaç anlamına gelir. Bugünkü kullanımıyla soy ağacı demektir. Kişinin soy cetvelini, silsilesini bir ağaç şeklinde gösterir. Bir sonraki kuşaklar bir önceki kuşağın dalı ve meyvesi düşünüldüğünden bu ismi almıştır. Soy araştırması yapan kişi bu ağacı oluştururken bugünden başlayarak geriye doğru gider ve zamanla yeni araştırmalarla eklemeler yaparak ağacı şekillendirir.

Türkiye’de Soy Ağacı

E-devlet uygulaması bayağı bir ses getirse de ülkemizde soy ağacı yazma ve nesep tutma geleneği çok azdır. Bunun en önemli sebebi doğu toplumlarında yazılı değil de sözlü geleneğin hakim olmasıdır. Gerçi Osmanlı zamanında her bir şey kayıt altına alınırdı güçlü bir kayıt tutma geleneği vardı fakat kişisel olarak soy ağacı çıkarma gibi durumlar yok denecek kadar azdı. Zira devlet çökerken o anki ahval bu tarz şeyler yapmaya el vermemiştir. Ayrıca yaşanan savaşlar göçler de nesiller arası kopukluklara da sebep olmuş ve kültürel aktarımı kesintiye uğratmıştır. Günümüzde ise zaten her şey artık teknolojik olduğu için bu tarz uğraşlara ilgi azdır. Fakat son zamanlarda tarihe duyulan ilginin artması ve e devlet uygulamasının ortaya çıkmasıyla ilgi oluşmaya başlamıştır.

Soy Ağacı Nasıl Bulunur?

Ama eğer siz soy ağacınızı merak ediyor ve bunu araştırmak istiyorsanız 1928 öncesi kayıtları için öncelikle Osmanlıca öğrenmenizde yarar var. Zira bu tarih öncesi kayıtlar eski harflerle tutulduğundan Osmanlıcaya hakim olmanız gerekmektedir. Ancak en başta yapacağınız iş ailenin en büyükleri ile konuşmak ve onların anlattıklarını kayda almaktır. Bu konuda erkeklerdense bayanlar daha çok konuşkan olabiliyor ve daha bilinmeyen ve kıymetli bilgiler aktarabiliyorlar. Ayrıca yaşlılar genelde hissi davranarak kişileri ve olayları istedikleri anlatabiliyorlar. Bu yüzden yapılması gereken onları çeşitli zaman aralıkları ile dinlemek olmalıdır. İfadelerinin çelişkili olup olmadığına bakılmalıdır. Yine verdikleri bilgiler başka yerlerden de teyit edilmelidir.

Soy ağacı çıkarırken ailenin özel arşivi de önemli yer tutar. Bu arşiv de aile ile alakalı tapular, mektuplar, senetler, hatıratlar, günlükler, fotoğraflar bulunabilir. Bu evrakların her biri soy ağacı çıkarmada birer ipucu niteliğindedir.

Soy ağacı çıkarırken müracaat edilmesi gereken önemli bir kaynakta mezar taşlarıdır. Kişiler bu taşlardan yakınlarının isimlerini, vefat tarihlerini hatta eski mezarlardan mesleklerini ve meşreplerini de öğrenebilirler. Yine soy ağacı çıkarırken soy isimleri de önemli yer tutar. Zira aynı aileden gelenlerin farklı soy adları aldıkları da olmuştur. Eskiden her bir ailenin lakabı vardır. Bu lakapların soyadı olarak alınmasına da umumiyetle engel olunmuştur. Bu yüzden soy adları ailelerin tarihleri hakkında pek az bilgi verir.

Yine soy ağacı çıkarmada yapılacak bir diğer durum ise devletin resmi arşivlerine başvurmak olmalıdır. Bu yüzden kişiler nüfus defterlerine bakmalıdır. Fakat bizde ilk nüfus sayımı II. Mahmut döneminde yapılmıştır. Daha sonra II. Abdülhamit döneminde nüfus kayıtları daha düzenli tutulmuş ve kişilerin geçmiş yakınları kayıt altına alınmıştır. Ama yine yaşanan bazı durumlar geçmişi tam olarak araştırmamıza mani olmaktadır. Defterlerin tahrip olması ve yanması gibi yaşanan durumlar bir soy araştırmacısı için yapacağı araştırmanın daha iyi olmasına imkan vermemektedir. Burada kişi başka kayıtlardan araştırmasına devam etmelidir. Burada karşımıza temettuat defterleri çıkıyor. Bu defterler vergilendirme kaygısıyla tutulmuş olsa da verdikleri tafsilatlı bilgilerle günümüz tarihçilerine yararlı olmaktadır. Bir soy araştırmacısı da bazı ipuçları elde ettikten sonra cedlerine ait çeşitli bilgilere ulaşabilir. Bu defterler Başbakanlık Osmanlı Arşivinde tasnif edilerek araştırmacıların hizmetine açılmış durumdadır.

Diğer bir resmi kaynak ise Sicil-i Ahval Defterleridir.  Bu defterlerde 1879-1909 tarihleri arasında Osmanlı Devleti’nde görev yapmış memurların biyografik bilgilerini içeren defterlerdir. Bu defterlerde görev yapan şahıslar ile ilgili ayrıntılı bir çok bilgiye ulaşmak imkanı vardır. Yine tapu tahrir defterleri ve vakıf arşivleri de yapacağınız çalışma için sizlere yardımcı olabilir. Ayrıca tereke defterleri de soy ağacı çıkarmada kullanılabilecek bir defterdir. Günümüz veraset ilamına benzer olan kişinin vefatı halinde menkul, gayrimenkul servetinin, alacaklarının ,borçlarının ve varislerinin kaydedildiği defterlerdir.

Mermis Projesi – Alt-Üst Soy Bilgisi Sorgulama

Son olarak Mermis projesinden bahsetmek istiyorum. Bu proje kapsamında pek çok ailenin mensuplarına 1800’lü yılların başına kadar ulaşmak mümkündür. Bunların her biri bu sisteme kayıt edilmiş ve vefat etmiş olsalar bile birer kimlik numarası atanmış bulunmaktadır. Ancak aile efradına ve mensuplarına ait olan bu bilgiler özel hayatın gizliliğini koruma ilkesinden dolayı nüfus müdürlüğünce verilmemekte ya da kısıtlı olarak verilmektedir. Fakat kimlik beyanı ve bir dilekçe ile bağlı olunan nüfus müdürlüğünden hane döküm listesi istenebilir. İlgili kurum bu isteği geciktirse bile 3. ya da 4. sorgudan sonra sonuç alınabilmektedir. Elde ettiğiniz bu hane döküm listesi ile hatırı sayılır bir soyağacı çıkarabilirsiniz. Fakat yukarıda izah ettiğimiz metotlarla çıkardığınız soy ağacını genişletebilirsiniz.

Soy ağacı çıkarma da tarif ettiğimiz bütün yöntemler sebat gerektiren uzun soluklu bir uğraştır. Ama bunun zevkli bir çalışma olduğuna da şüphe yoktur. Soy ağacı çıkarmak çok uğraş gerektiren ve zaman kaybına sebep olan bir faaliyet gibi görünse de araştırmacılığı arttırmak, okuma ve bilgi edinmek için faydalı bir uğraştır. Tarih sadece yaşanılan önemli olayların kayıt altına alınması değildir. Tarih bilmediğimiz ceddimizden de haberdar olmamızdır. Çünkü onlar da bu tarih nehrinden akıp geçtiler. Bu geçişte mutlaka önemli ya da önemsiz ortaya bir şeyler koydular. Bizim de bunlardan haberdar olmamız boş bir uğraş değil aksine gelecek adına atacağımız adımlar için birer fenerdir. Kişi en başta kendi tarihini bilmelidir ki ne olduğunu ve nereden geldiğini unutmasında hayatını ona göre şekillendirsin.

İyi bayramlar dostlar; sağlıcakla kalın…

Mesut BULDU