Kazan Tatarcasında birden fazla alfabe kullanılmaktadır. Kiril, Latin, Arap ve Yañalif Alfabesi… Tatarcada master ekleri Türkçeden farklıdır. “-mek, -mak” ekleriyle değil, “-u, -ü, -w” ekleriyle mastar yapılır. Kalın ünsüzlerden sonra –u, ince ünsüzlerden sonra da –ü gelirken, ünlülerin hepsinden sonra –w eki gelmektedir. Misal; Baru (Varmak), Kilü (Gelmek), Soraw (Sormak). Ayrıca “-u,-ü ve -w” ekleri “ulaç” görevi de görmektedir. Misal; Baru (Varma), Kilü (Gelme), Soraw (Sorma)…

Tatarca Türk Dillerinden Kıpçak-Oğuz Gurubuna bağlı olup, Oğuz Türkçesine birçok konuda benzerlik göstermektedir. “Kazan Tatarcası” olarak da söylenmektedir.

Birden ona kadar sayılar: Bir, êki, öç, dört, bêş, altı, cêdi, sêğiz, toğız, on.

Bazı Renkler: Aq (Ak), zeñger (Lacivert), Kök (Mavi), Yeşil, Sarı, Qızıl (Kızıl), Al (Pembe)…

Bazı Sıfatlar: Böyik (Büyük), Olı (Ulu), Qayner (Kaynar), İssi (Sıcak), Qoyu (Koyu)…

Adıllar: Men (Ben), Sên, Ol (O), Biz, Siz, Alar (Onlar)

Örnek Cümle: (Konuşma: Söyleş)

  • Nêy qızğanıç ki Tatarça bilmêyim.
  • Türkçe: Ne yazık ki Tatarca bilmiyorum.
  • Siz mêni añlıysız mı?
  • Türkçe: Siz beni anlıyor musunuz?

Kazan Tatarcasının dışında birçok Tatarca lisanı vardır. Bunlardan bazıları benzerlik gösterse de, bazılarında büyük farklılıklar da görülebilmektedir. Bazı Tatarca lisanları; Kırım Tatarcası, Kazan Tatarcası, Nogay Tatarcası, Kafkas Tatarcası, Kıpçak Tatarcası.

Tatarcanın üç bölgede farklı ağızları vardır.

Güney – Yalıboyu Ağzı: Oğuz gurubundan olup, Anadolu Türkçesine çok fazla benzerlik göstermektedir. Anadolu ağızlarına kulak aşinalığı olan bir Türk, kolaylıkla bu ağzı anlayabilir. Türkçe harflere ilaveten Ñ ve Q harfleri kullanılmaktadır. Î, Û, W, X harfleri bulunmamaktadır. Kalın ünlüler “K” harfi yerine “Q”, “G” harfi yerine de “Ğ” harfi kullanılmaktadır.

Orta – Ortak Yolak Ağzı: Kıpçak-Kuman gurubundan olmasına rağmen Oğuz Türkçesinden ciddi düzeyde etkilenmiştir.

Kuzey – Çöl Ağzı: Kıpçak-Nogay gurubundan olup, tamamen Kıpçak lehçesinin özelliklerini içermektedir.

Tatar sözcüğü, Orhun abidelerinde Öztürk olmayan toplumları göstermesine rağmen Ruslar yüzyıllarca bu ismi Avrupa Rusyasında yaşayan Türk-Müslüman boylar için kullanmıştır. 19. Yüzyıla kadar ise Tatarlar kendilerini Müslüman olarak adlandırmakta idi ve Tatar, Müslüman Türk demekti. Tatar aydınlarının çabasıyla Tatarca, önce Arapça, sonra Latif harfleri ile yazılmıştır. 1939’da Kiril kökenli bir alfabeye zorla geçirilmişlerdir. 1999’da Tataristan aldığı kararla Latin harflerine geçse de 2002’de Rusya Federesyonu Kiril alfabesi dışında alfabe kullanılamayacağını belirtmiştir.

Mevlüt TAPAN