Tam adı Jacob Levy Moreno’dur. 18 Mayıs 1889’da Romanya, Bükreş’te doğan bilimadamı, 14 Mayıs 1974’te ABD, New York’ta vefat etmiştir. Jacob Levy Moreno, Romen-Amerikalı bir psikiyatr, psikosiyolog, eğitimci, psikodrama kurucusu ve grup psikoterapisinin öncülerinden biriydi. Hayatı boyunca önde gelen sosyal bilimcilerden biri olarak tanındı.
Dedesi Sefarad Yahudilerinden (sephardi; İspanyol kökenli yahudiler) olan Jacob L. Moreno, 1889’da Romanya Krallığı’nda doğmuş, 1917’de ailesiyle birlikte Viyana’ya taşınmıştır. Viyana Üniversitesi’nde tıp, matematik ve felsefe eğitimi alan Moreno, teorisini bir anlamda Sigmund Freud karşıtlığı üzerine kurmuştur. Henüz öğrenciyken bile Freudyen teoriyi reddetmiş ve grup ortamlarının terapötik potansiyeliyle ilgilenmeye başlamıştır.
Moreno’nun toplumsal değişme kuramları içerisinde mülahaza edilen kuramı, küçük boy kuramlardan sayılmaktadır. Kuramının adı sosyometridir.
J. L. Moreno tarafından geliştirilen, insan ilişkilerini meydana geliş sırasında, canlı iken inceleyen sosyometrinin sosyometri testi, psikodrama ve sosyodrama olmak üzere üç yöntemi bulunmaktadır.
İnsanların sevdiği ve sempati beslediği kişilere karşı geliştirdiği ilişkilerin saptanması sosyometri testinde oldukça önemlidir. Dış dünyada insanların, sosyometrik matrix’ine göre sevdiği insanlarla beraber olma oranı toplumsal gerçekliği daha dengeli yaparken, sevmediği insanlarla bir arada olma oranının yüksek olması toplumsal gerçekliği gerginleştirir.
Psikodrama ve sosyodrama, bireysel ve toplumsal çözümlerin hem teşhisinde hem tedavisinde kullanılan tiyatral yöntemlerdir.
Moreno’ya göre toplumsal atom bireyler değil bireyler arasındaki duygusal bağlardır.
Moreno’nun toplumsal sistem varsayımlarına göre, toplumda ideal ve reel sosyometrik kalıplar vardır. İdeal olanla reel olan arasındaki fark açıldıkça çatışma meydana gelir. En etkili haberleşme çeşidi bireyin diğer bireyle doğrudan iletişimidir. Bireyler arasında büyüyen iletişim ağı, uzaktaki insanları etkiler. Fikir liderleri ya da anahtar bireyler ise haberleşmede katalizör görevi görürler.
Moreno’ya göre doğal evrim kişilerin kendiliğindenliklerini sınırlar ve kalıplar ortaya çıkarır.
Sosyometrik testlerle birlikte toplumsal değişmenin güdümlü olarak başarılı bir şekilde gerçekleşeceğini belirtir.
Moreno, toplumsal devrimleri, toplumsal grupların iktidara olan baskısı, en küçük birimlerin devrime inanmaları ve devrimci liderlerin sürükleyiciliğine bağlamaktadır.
Bu yazı Emre Kongar’ın Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği kitabındaki ilgili bölümün özetidir.
Abdullah YARGI