Yapay dil, insanlar tarafından İngilizce, Türkçe, Arapça, Almanca gibi tarihin akışında doğal olarak gelişim göstermeyen, belli bir amaç doğrultusunda kişi veya komite tarafından geliştirilen dillerdir. Doğal diller gibi kendine özgü dilbilgisi kuralları, sözcük haznesi, yazımı vb. bulunur. En yaygın bilinen yapay diller Esperanto, İdo ve Elfçedir. Özellikle Yüzüklerin Efendisi kitabı ve filminde rastlanan Elf dili, yazar tarafından geliştirilmiş bir yapay dildir.
Tüm dünyada İngilizce “constructed language” kelimelerinin kısaltması olan “Conlang” sözlüğü yapay dilleri ifade etmek için kullanılmaktadır.
Na’vi Dili (Avatar)
2009 yılı gösterim filmlerinden olan Avatar filmindeki ırk tarafından konuşulan dil olan Na’vi, yönetmen James Cameron tarafından geliştirilmiştir.
Örnek birkaç sözcük: ‘a’aw (birkaç, biraz), ‘ampi (dokun), ‘awlo (birkez), ‘engeng (seviye), ‘eveng (çocuk), ‘evengan (Erkek), ‘evenge (kız), ‘upe (ne), ‘uo (Bir şey), ‘okrol (tarih), ‘Ìnglìsì (İngilizce), awnga (biz), eampin (mavi – yeşil)…
Na’vi Dili Öğrenim Sitesi: https://learnnavi.org
Elfçe (Elf Dili)
Yüzüklerin Efendisi kitabının yazarı J. R.R. Tolkien tarafından geliştirilmiş yapay dildir. Birçoğu Orta Dünya olarak adlandırılan kurgusal evreni içerir. Elfçe, iki değişik forma sahiptir. Quenya ve Sindarin adlarıyla Fince ve Gal dilini andıran farklı sözcük ve dilbilgisi kurallarına sahiptir. Kendine özcü bir alfabesi bulunur.
Birkaç Örnek (Sindarin Elfçesi):
(Naur): Ateş
(Nîn) Su
Örnek bir Elf yazısı
Elf Dili Öğrenim Sitesi: https://www.elfdict.com
Nadset (Otomatik Portakal)
Anthony Burgess’in A Clockwork Orange adlı romanında yer alan Alex ve dostlarının kendi aralarında konuştukları İngilizce ve Slav kökenli sözcüklerden oluşan yapay bir dildir. Rusçada “Genç” anlamına gelen Nadset, gençlerin karşı kültür temasını daha verimli biçimde yansıtabilmesi amacıyla özel olarak tasarlanmıştır. Bu dilin çevirisi üzerine geliştirilmiş yazılımlarda mevcuttur.
Örnek Birkaç Sözcük:
Appy polly loggy: Özür
Baboochka: Yaşlı kadın
Baddiwad: Kötü
Biblio: Kütüphane
Bog: İyi
Dothraki (Game of Thrones)
Game of Thrones dizisindeki Dothraki ırkınca konuşulan bu dil, dil bilimci David J. Peterson tarafından TV dizisi için özel olarak geliştirilmiştir. Oluşturulan bu dil, Arapça ve İspanyonca karışımı olarak tanımlanabilmektedir. Göçebe savaşçılara en uygun ses, ahenk ve yapının bu yapı dilde uygun olabileceği belirtilmektedir.
Örnek Birkaç Sözcük:
Ābra (Kadın), adere (hızlı), arlie (yeni), brōzi (Ad-isim), bȳre (Altı), dārion (Krallık), dōrī (asla), ēlī (ilk), geros ilas (görüşmek üzere), gevives (Güzel), prūmia (Kalp)…
Dothraki Öğrenim Sitesi: https://www.dothraki.org, https://wiki.dothraki.org
Esperanto
Esperanto dili, Ludwig Lazar Zamenhof tarafından geliştirilmiş dilbilgisi kökeni Avrupa dillerine dayanan yapay dildir. Dünyanın en popüler ve en bilindik yapay dillerindendir. Almanca gibi dillerden sözcükler barındırdığı gibi, özellikle Romen dillerinden çok fazla benzer sözcük içermektedir. Tüm dünyanın ortak kültür dili olması amacıyla oluşturulmuştur.
Örnek Birkaç Sözcük:
Ami (Sevmek), Bela (güzel), Celo (amaç), Doni (vermek), Egala (Eşit), Facila (kolay), ĝui (zevk almak), İnfano (çocuk), ĵurnalo (gazete), Paco (barış), Rapida (çabuk), Urbo (şehir), aŭto (araba), Vivo (yaşam), Domo (ev), Domoj (evler), LA hundo amas la katon (Köpek kediyi seviyor.), Ludi (oynamak), mi estos (ben … olacağım),
Baleybelen (Dilsizlere Dil Veren)
Osmanlı döneminde Muhyi-i Gülşeni tarafından gizli bilgileri halktan saklama, Osmanlı’da ortak bir kültür dili oluşturma amacıyla kurgulanmış dünyanın ilk yapay dilidir. 200’den fazla bu dilde eser verilmiştir. Günümüze çok azı ulaşmış olsa da bu dilde yazılan eserlerin ve verilerin çözümlenebilmesi oldukça zordur. Osmanlı alfabesi ile yazılmaktadır.
Örnek Birkaç Sözcük:
Set (aşık), Fer’az (Baş kesen), Nib (cin), Kaçev (Çıyan), Neyad (Fal), Kilar (İftira), Kebe (laf), Minal (Padişah), Beslecen (Rabb), Ban (Tanrı), Deras (Ümmet), Bahreme (Vücut), Yaan (Allah), Çeb (Zemin), Binhav (Kâbus)…
Bâkiyye (Hüsnü Hatt-î)
İltifat etme, övme, gizleme ve sırlama özelliklerinde kökeni Ural-altay dillerine dayandırılarak Arapça, Osmanlıca, Farsça, Fransızca, İngilizce, Almanca ve Hintçe gibi dillerden sözcük kökü alımı yapılan ve temel dayanağı Oğuz Türkçesi olan yapay dildir. Diğer yapay dillerden ayrılan en önemli özelliği ise hem kendisine özgü bir klasik alfabesinin olması, hem Latin, Arap ve Göktürk kökenli 3 ayrı standart alfabesinin olması hem de temelde hiç bir alfabe bağımlılığının olmamasıdır. Al Bakiyye dili alfabe ve yazım kısıtlaması olmayan bir dildir. Kişi, istediği alfabe ve yazım sistemiyle yazabilir. Bireysel olarak geliştirilmekte olan ve geliştirilen fiil kökünden türetim mantığı ile özgün sözcük üretimi mevcuttur. Artikel ve yardımcı fiil kullanılan sondan ve baştan eklemeli yapay bir dildir. 8 şahıs zamiri bulunur. Kendisine özgü anlatım türleri (Edebi Tür) vardır. İsim, sıfat, artikel ve şahıslarda cinsiyey ayrımı bulunmaz.
Örnek Birkaç Sözcük:
Ꮦ : Hû (Merhaba, Selam)
Г❞ЙરI : Günnuray (Hayırlı Sabahlar)
てMIて: Haymayhay (Allahısmarladık)
MΛGᎧ: Mağu (Teşekkürler)
ᒍ↾@Ḷર⊲: Litbarq (Kulübe)
ᒍᎧ୨ΛϢ: Luvaw (Ezilmek)
ᒍᎧ୨: Luv (Ezmen)
Al Bakiyye Öğrenim Sitesi: http://albakiyye.rastgelelik.com
Dünyada resmi kayıtlara göre 200’ün üzerinde resmi dil olarak kabul edilen, konuşma ve kullanım olarak ise 1000 üzeri dil olduğu düşünülmektedir. Yapay dillerin sayısı da bir o kadardır diyebiliriz. 1000’in üzerinde yapay dil var olsa da çok azı kapsamlaştırılmış, tamamlanmış ve belli topluluklarca desteklenmiştir. Esperanto, Nav’i, Dokrati haricinde Toki Pona, Klingon vb. diller de benzer topluluk ilgisine sahiptir. Bunların dışında Anadolu’da geliştirilmekte olan Nomuli gibi dillerde mevcuttur. Ancak yapay dil geliştiriciliği büyük ülkemizde henüz pek yaygınlaşmamış, birçok dil bilimci, edebiyatçı ve dilci tarafından bile bilinmeyen konudur.
Mevlüt TAPAN