Kıymetli Dostlar,

Ülkemizde 1989’dan bu yana tam sermaye hareketliliği yaşanmaktadır. Dileyen herkes parasını ülke ekonomisine getirir ve dilerse de aynı hızla daha yüksek rant elde edebileceği ülke ekonomilerine kanalize ederler. Tam Sermaye Hareketliliği kısaca bunu ifade eder. Tabii ünlü iktisatçılar ve maliyeciler bu durumun mevcut konjonktürde ülke ekonomilerini en ufak bir olumsuz havada zor durumda bırakacağından vergisel yaptırımlar önermişlerdir. Tobin Vergisi bunlardan yalnızca bir tanesidir. Sermaye Piyasası güçlü olan ülkeler bu tarz bir gelişmeden etkilenmeyebilir belki ama bizim gibi yurtiçi tasarruf oranları düşük ve aynı zamanda para ve sermaye piyasaları kırılgan olan ülkeler bu durumlardan asgari seviyede etkilenmek saikiyle bazı önlemler almak zorundadır. Bireysel Emeklilik Sistemi de bunlardan yalnızca bir tanesi olarak gösterilebilir.

Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda yapılan düzenlemeye göre 25/08/2016 tarihinde ve 6740 sayılı kanun ile değişiklik yapılmış ve 01/01/2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere “Çalışanların otomatik olarak bir emeklilik sistemine dahil edilmesi” kanun kapsamına alınmış olup zorunlu hale getirilmiştir.

Kanuna göre sisteme katılmak için TC vatandaşı olmak ve 45 yaşından gün almamış olmak aranılan başlıca özelliklerdir. 2 ay içinde cayma hakkı bulunmaktadır. Cayma hakkını kullanan kişilerin ödemiş oldukları katkı payları 10 iş günü içerisinde ilgili emeklilik şirketi tarafından çalışanların banka hesaplarına iade edilir. Sistemde kalan çalışanlarımızdan sigorta matrahına isabet eden tutarın %3’ü kadar kesinti yapılarak, bu tutara %25 devlet katkısı ve sistemde en az 10 yıl kalıp aynı zamanda 56 yaşını tamamlayan herkese 1000 TL ilave devlet katkısı olacaktır.

Sistemde kalıp emekliliği hak edenler tercihen toplu para veyahut mevcut birikimi en az 10 yıl süre ile yapılan gelir sözleşmesi kapsamında peyderpey almak isteyebilir. Bu durumda birikimlerin %5’i oranında ek devlet katkısı verilecektir.

Emeklilik sözleşmesi bulunan çalışan mevcut işini terk eder ve yeni bir işyerinde çalışmaya başlar ise çalışanın birikimi ve emekliliğe esas süresi yeni iş yerindeki emeklilik sözleşmesine aynen aktarılır.

Otomatik katılım adından da yola çıkılacağı üzere ihtiyari bir yapıda gözükmese de özünde gönüllülük esasına dayanır. Dileyen herkes 2 aylık süreden sonra cayma hakkını kullanabilir.

Otomatik katılım başta yurtiçi tasarruf oranlarını artırırken diğer yandan da banka, finans ve reel sektörün de ihtiyaç duyduğu para akışını destekler. Dolaylı olarak da uzun vadede dezenflasyonist bir süreci beraberinde getirir.

Her ne kadar para ve sermaye piyasası güçlü olan ülkeler bu tarz eğilimlere girişmeseler de uzun vadede risklerden ve olası krizlerden asgari seviyede etkilenmek için otomatik katılım sistemini hayata geçirmişlerdir. ABD, İngiltere, Yeni Zelanda gibi ülkeler bunlardan bir kaçıdır.

Ülkemizde uygulamaya 01/01/2017 tarihi itibari ile geçilmiştir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4. Maddesinin 1. Fıkrasının a ve c bentlerine göre istihdam edilen ve 45 yaşını doldurmamış çalışanlar 01/01/2017 tarihinden itibaren sisteme dahil olurlar.

Çalışanın ücretinden kesilen minimum kesinti tutarı emekliliğe esas kazancın ya da prime esas kazancın %3’üne tükabül eder. Çalışan dilerse yıl içerisinde %3’ün altında kalmamak kaydıyla bireysel emeklilik kesintilerinde değişikliğe gidebilir.

Bes için yapılan katkı payları çalışanların ücretlerinin ödenmesini takip eden iş günü emeklilik şirketinin hesabına nakden ödenir. Çalışanın ücretinden kesilerek katkı payının ödendiği tarihi takip eden ilk iş günü ilgili emeklilik şirketi çalışana emeklilik sistemine müdahil olduğuna dair bir bildirimde bulunur. Çalışan dilerse bildirimi takip eden 2 ay içinde cayma hakkını kullanarak sistemden çıkmayı talep edebilir.

Cayma hakkını kullanmayıp daha sonraki aylarda sistemden çıkmayı düşünen çalışan ise sistemde kalınan süre ve sistemin getirisi üzerinden hesaplanan gelir vergisi kesintisi yapılması suretiyle emeklilik sisteminden çıkılabilir. Ayrıca cayma hakkının kullanılmaması halinde sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere 1000 TL ilave başlangıç devlet katkısı ödemesi yapılır. İlave devlet katkısı ödemesi yalnızca Otomatik Katılım kapsamındaki sözleşmeler için geçerlidir. Otomatik katılım sisteminden ayrılan çalışan sisteme yeniden dahil olmak istediğinde başlangıç devlet katkısı tutarını alamaz.

Otomatik Katılım Sözleşmelerinde ‘fon işletim gideri‘ dışında bir kesinti yapılmaz. Sunulan tüm fonlar için azami yıllık fon işletim gider kesintisi oranı %0,85 olarak uygulanır. Bireysel Emeklilik Sistemi, Otomatik Katılım Uygulama Esasları Hakkında Sektör Duyurusunda belirtilen performans eşiklerinin aşılması durumunda eşiğin üzerindeki oranın %20’si kadar daha ek Fon Toplam Gider Kesintisi alınması mümkündür.

Ödenen katkı payının %25’ine karşılık gelen tutar devlet katkısı olarak ödenmektedir. Bir çalışanın Bir takvim yılı içinde alabileceği devlet katkısı tutarı, ilgili yılın ilk ve ikinci altı aylık dönemleri için belirlenen brüt asgari tutarları dikkate alınarak hesaplanan, yıllık toplam brüt asgari ücret tutarının %25ini geçemez. Limit hesabı katılımcı bazında yapılır.

Çalışan sistemde kaldığı süreye göre devlet katkısı hak edişi oranları aşağıdaki gibidir :

  • Çalışan 3 yıldan önce sistemden ayrılırsa Devlet katkısı hak etmez.
  • Çalışan 3 ila 6 yıl arasında sistemde kalırsa devlet katkısının %15 ine hak kazanır.
  • Çalışan 6 ila 10 yıl arasında sistemde kalırsa devlet katkısının %35 ine hak kazanır.
  • Çalışan 10 yıl sistemde kaldığında devlet katkısının %60 ına hak kazanır.
  • Çalışan 10 yıl sistemde kaldıktan sonra 56 yaşını doldurup emekli olduğunda bu katkının %100 üne hak kazanır.

Çalışanlar talep tarihinden itibaren en fazla 3 aylık süre ile katkı payı ödemelerine ara verebilir. Bu sürenin bitiminden önce veya sonra tekrar ara verme talebinde bulunabilirler.

Hali hazırda BES ödemesi olan çalışanlar da istisnasız Otomatik Katılım programına dahil edilirler. Ancak var olan emeklilik sözleşmesi Otomatik Katılıma aktarılamaz.

Faydalı Olması Temennisiyle.

Emre Kayaalp