Cava tarihinde sıklıkla adı geçen Wali Songo ya da ‘ Dokuz evliya’ şeklinde çevirdiğimiz mübarek insanlar, Endonezya’da İslam’ın yayılmasına büyük katkı sağlamışlardır. Dokuz evliya, yalnızca muhteşem bir bilgi birikimine sahip değildi; aynı zamanda ruhsal/tanrısal güçleri de vardı. Wali kelimesi, Arapça’dan türetilmiştir ve ‘güç sağlayan/temin eden’ anlamına gelmektedir. Endonezya dilinde ise Wali, güçlü kimse ya da kendisine otorite verilen kişi anlamındadır. Bir diğer anlamı ise, Allah tarafından sevilen kul, Rabbin kutsadığı özel/dini şahsiyet’tir.
‘Sanga’ sözcüğü Cava dilinde ‘ songo’ şeklinde telaffuz edilir ve ‘ dokuz’ anlamına gelir. Wali Songo, dokuz evliya (Nine Saints) anlamına gelir.
Dokuz evliya, 15. yy’da çeşitli mucizelere imza atmış ve birçok Endonezyalı bu mucizelere tanıklık ettikten sonra İslam’ı seçmiştir. Bunlardan bir tanesi, Evliyalardan biri olan Sunan Kalijaga’nın Demak’taki büyük Camii’yi bir gece içinde yapmış olmasıdır. Günümüzde dokuz mübarek evliya’nın kabirleri Batı, Merkezi ve Doğu Cava’da ziyarete açıktır. Ayrıca, inşa ettikleri birçok Camii, onların gerçekten yaşadıklarının birer kanıtıdır adeta. Bu evliyalar, zamanın hükümdarının ve halktan kimselerin danıştığı erdemli zatlardı. Söylenene göre dokuz evliyadan fazla Wali Sanga yaşamış. Bu yazıda sadece dokuz evliyanın hayatından bahsedeceğim.
Maulana Malik İbrahim
Genel olarak, Malik İbrahim, Wali Sanga’nın babası/kurucu babası kabul edilir. Malik İbrahim’in tam olarak nereli olduğu bilinmese de, söylentiler onun İranlı, Türk ya da Kuzey Hintli olduğunu gösteriyor. Doğu Cava’ya 1404 yılında geldiğine dair kuvvetli deliller var. Maulana, Doğu Cava’da yaşamış ve Gresik’te birçok insanı düşünceleriyle etkilemiştir. Günümüzde mezarı halen Gresik’te bulunmaktadır ve Endonezyalılar için önemli bir hac merkezi olarak kabul edilmektedir.
Sunan Ampel
Sunan Ampel’in diğer adı Raden Rahmat’tır. Cava’da İslamı yaymaya çalışan ilk evliyalardan biridir. Sunan Ampel’in, Java’nın ilk İslam Krallığı olan Demak’ın arkadasındaki dini güç olduğuna inanılıyor.
Sunan Bonang
Sunan Bonang’ın gerçek ismi Raden Maulana Makhdum İbrahim’dir. İslam dinin Doğu Cava’da, bilhassa Tuban ve çevre illerde yayılmasına öncülük etmiştir. Bakış açısı, Taqhid ve Marifat’taki inancın ilmin kusursuzluğuna dayandığı yönündedir.
Sunan Giri
Raden Paku olarak da bilinen Sunan Giri, Giri’de bir İslam Yatılı Okulu kurmuştur. O yıllarda Giri, İslam Dini çalışmalarının merkezi olarak kabul edilmekteydi. Farklı düşünce ve ideolojilerden yüzlerce insan Sunan Giri’den İslam Doktrinleri hususunda dersler alıyordu. Öğrencilerine Jetungan gibi çocuk oyunları eşliğinde İslam’ı eğlenceli şekilde öğretiyordu. Bu yöntemi, o zamanki toplumda dini farkındalığı arttırmıştı. Sunan Giri ayrıca dini müzik yolu ile de İslam’ı bu coğrafya’da yayabilmiştir.
Sunan Drajat
Sunan Drajat, diğer adıyla Syarifuddin, Sunan Ampel’in ikinci oğlu ve Sunan Bonang’ın erkek kardeşidir. Din eğitimini doğrudan babasından almıştır. Uzun süren din eğitimini tamamladıktan sonra Paciran bölgesine gitmiştir. İki yıl sonra birçok insan onun müridi olmuş. Ayrıca 1502’de büyük bir Camii inşa ettiği de bilinmektedir. Sunan Drajat, çok sayıda sosyal aktivite ve yardımseverlik projesine imza atmıştır.
Sunan Kalijaga
Sunan Kalijaga’nın diğer bir ismi de Raden Mas Syahid’tir. Zamanının en büyük alimi olarak bilinir ve Wali’lerin Cava’da tanınmasında ve üne kavuşmasında katkısı büyüktür. Demak İslam devletini kurarak Cava’nın Müslümanlaşması sürecine olan katkısı fazladır. Majapahit adlı Hindu bölgesinin İslam’la tanışması onun sayesinde olmuştur. Cava’da, Wayang adlı geleneksel gölge oyunu ile İslam kültürü’nün bölgede yayılmasını sağlamıştır. Ayrıca Selametan adı verilen ritüel yemek kültürünü de başlatan kendisidir. Sunan Kalijaga, var olan Cava geleneklerini yeni İslam geleneğiyle harmanlamıştır. Cava yerlilerinin gözünde Sunan Kalijaga, hoşgörüsü sayesinde büyük takdir toplayan bir zattır.
Sunan Kudus
Sunan Kudus’un gerçek ismi Cafer Sadık’tır. 8. yy’da İran’da da Cafer Sadık isminde bir evliya yaşarmış. Sunnan Kudus, hayatı boyunca Kudus’te ve Merkezi Cava’da halka İslam’ı anlatmıştır. Uzmanlık alanları, Tahid, usül, hadis, mantık ve özellikle Fıkıh’tır. Diğer Waliler ile aynı misyon’a odaklanmış ve İslam’ın Cava’da yayılmasına katkıda bulunmuştur. Taktiklerinden biri, politik vizyonunu, yerel çevreye göre yeniden düzenlemektir. Bölgede yaşayan Hinduları İslam’a ısındırmak adına ilginç yöntemlere başvurmuştur. Hikaye’ye göre bir gün Sunan Kudus, uzun bir yolculuğa çıkar ve çok susamıştır. Hindu bir adam ona inek sütü ikram eder. Sunan Kudus, ineklerin Hindu dininde kutsal olduğunu bildiğinden bu ikramı reddetmiştir. Öldükten sonra Kudus Camiine gömülmüştür.
Sunan Muria
Sunan Muria, Raden Umar Said olarak da bilinir. Büyük olasılıkla Sunan Kalijaga’nın oğlu’dur. Ömrü boyunca, Muria dağı çevresindeki Pati, Juwana, Kudus ve Jepara gibi yerlerde faaliyet göstermiştir. Demak İslam krallığının sadık bir takipçisi olarak, büyük cami’nin yapımında önemli bir rol oynamıştır. Gamelan isimli Orkestra’yı, İslam’ın yayılmasında bir araç olarak kullanmıştır ve bu yolla halkın sevgisini kazanmıştır.
Sunan Gunung Jati
Gerçek ismi Syarif Hidayatullah’tır. Sunan Gunung Jati, İslam’ın Batı Cava’da yayılmasında önemli bir rol oynamıştır.
Ruhları şad olsun…
Furkan ARISOY