“De” Bağlacı ve Ekinin Yazılışları

Almanca ve İngilizce, Hint-Avrupa Dil Ailesinin birer üyesi olup, benzer nitelikte dilbilgisi ve kelime etimolojisine sahiptir. Türkçe ise Ural-Altay Dil Ailesinin en önemli üyelerinden birisidir ve gerek dilbilgisi, gerek mecaz ve kavram, gerekse sözcük etimolojisi olarak Almanca ve İngilizceden çok daha farklı ek yazımına sahiptir.  İngilizce ve Almancada ekler sözcük öncesine ayrı birer ek olarak eklenirken, Türkçede temel sözcüğün en sonuna bitişik veya ayrı olarak yazılmaktadır. Misal; at Home (en), zu Hause (de), Evde (tr).

Türkçede bazı ekler ses ve yazım benzerliğinden karıştırılmaktadır. Ancak Almanca ve İngilizcede benzerlik olmadığı için ayrımı kolaydır. Bu araştırma – inceleme makalesinde ise Almanca ve İngilizce karşılıkları ve yazım tarzı ile karşılaştırma yapılarak daha akılda kalıcı olması amaçlanmaktadır.

Kısaltmalar

TR: (Türkçe)
EN: (English) İngilizce
De: (Deutsch) Almanca
TDK: Türk Dil Kurumu

Bağlaç “de/da” ve Ek “de/da” Olan Eklerin Yazımı

Üç dilde de mantık olarak bağlaç ve ek olan “de/da” vardır. Ancak karşılıkları farklı, yazımları değişiklik gösterir.

“de” Ekinin Yazımı:

Ek olarak kullanılan “de”, bir bulunma, kalma durumunu belirtmektedir. Kendisinden önceki sözcüğe bitişik olarak yazılır. Hem ünlü uyumuna, hem de ünsüz benzeşmesine uyum gösterir. Eklendiği kelimenin son ünlüsü inceyse; “-de”, kalınsa; “-da” biçiminde yazılıp okunur. Sonunda sert bir ünsüz varsa, ünsüz benzeşmesine uyarak “-te” haline dönüşür.

Bu ekin Almancası: in, zu (zu Hause, in dem Büro)

            İngilizcesi: in, at (at Home, in Office)

Örnek: Evde, Okulda, Ofiste, Kitapçıda, Otobüste.

“de” Bağlacının Yazımı:

Bağlaç, sözcük veya cümleleri birbirine bağlayan ektir. Kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır. Önceki sözcüğü veya cümleyi aynı fikirde, benzer nitelikle, eşitlik, katılma anlamlarıyla bağlamak için kullanılır. Kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uğrar. Ayrı yazıldığından ek olan “de” gibi ünsüz benzeşmesine uymaz.

Bu ekin Almancası: auch (Ich auch)

            İngilizcesi: too, also (me too)

Örnek: Ben de, Öğretmen de, Kalemi de, Bugünleri de…

Cümle/Kelime İnceleme ve Karşılaştırma

• Ben de seninle beraber geleceğim. (Bağlaç olan -de)
• Bende senin kalemin var. (Ek olan -de)
• Okulun önünde duran araba da bize ait. (İlki ek olan -de, ikincisi bağlaç olan -de)

UYARILAR

• Bir cümlede yer alan “-de” eki çıkarıldığında cümlenin anlamı tamamen bozuluyor ise bu “-de” ektir. Anlamda bir değişiklik söz konusu değilse bu “-de” bağlaçtır.

Evin önünde duran araba. (Ekli yazım)

Evin önün duran araba. (Eksiz yazım) Mana bozulmaktadır. Buradaki “-de” ektir.

(De: Das Auto vor dem Haus.) (En: The car in front of the hause)

Bu araba da bize ait. (Ekli yazım)

Bu araba bize ait. (Eksiz yazım) Mana bozulmamaktadır. Buradaki “-de” bağlaçtır.

(De: Das Auto auch gehört zu uns) (En: This car also belongs to us.)

• Ayrı yazılan “-de” hiç bir zaman “-ta, -te” biçimine bürünmez.
  • Kitap ta bana ait. (Yanlış)
  • Kitap da bana ait. (Doğru)
• “Ya” ekiyle kullanılan “-de” mutlaka ayrı yazılır; “ya da”.
• Bağlaç olan “-de” kendisinden önceki sözcükten kesme işareti ile ayrılamaz. Bu durum ek olan –“de” için geçerlidir.
  • Türkiye’de = Ek olan “-de”
  • Türkiye de = Bağlaç olan “-de”
• Yer bildiren bulunma halini ifade eden “-de” ek olan -de’dir ve -te, -ta gibi ünsüz benzeşmesine uyar.

“-de” Bağlacının Cümleye Kattığı Mana

• Eşitlik, gibilik manası,
• Abartma manası,
• Küçümseme manası,
• Sitem manası,
• Şaşma, inat, sebep, korkutma manası,
• Ama, fakat, lakin, yalnız manaları…

*Veriler TDK (Türk Dil Kurumu) verileri dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Mevlüt TAPAN