Bu yazımızda “-krasi” takısının Etimolojik kökeni, dilimize gelişi ve bu takı ile türetilen kelimeleri ele alacağız.
Sona eklemeli bir takı olan -krasi, belli bir yönetim, iktidar veya nüfuz biçimini ifade etmektedir. Etimolojik kökenine baktığımızda birçok kelimede olduğu gibi yolumuz Latinceye çıkmaktadır. Bu kelime Latince “kratia” kelimesinden gelmekte olup iktidar, hükmetmek gibi anlamlara gelmektedir. Ancak, bu ifadenin dilimize gelmesi için bir başka dilden daha geçmesi gerekmiştir: Fransızca. Bu ifade Fransızca’da “-cratie” şeklini almış ve birçok kelimenin türetilmesini sağlamıştır. Dilimize de bu takı ile türetilen kelimeler Fransızca’dan geçmiştir. İngilizce’deki eşanlamlı “-cracy” takısı da benzer bir yol izleyerek Latince’den Fransızca’ya, oradan da İngilizce’ye geçmiştir.
Aslında sanılanın aksine Batıdan dilimize geçen birçok kelime, günümüzde en yaygın kullanılan dil olan İngilizce değil Fransızca kökenlidir. Belki de bu yanılgının sebebi yukarıda verdiğimiz örnekte olduğu gibi İngilizce ve Türkçe’nin birçok kelimeyi Fransızca’dan almış olmasından kaynaklanmaktadır.
Şimdi de bu takı ile türetilen bazı kelimelere bir göz atalım.
Belki de bu takı ile türetilen en meşhur kelimelerden biri “demokrasi”dir. Bu kelime Fransızca “démocratie” kelimesinden dilimize geçmiş olup “demos” (halk) ve “cratie” (egemenlik) ifadelerinin birleşiminden oluşmaktadır ve halk egemenliği anlamına gelmektedir.
“Bürokrasi” kelimesi Fransızca “bureaucratie” kelimesinden dilimize geçmiştir. Esasında memurların yönetimi anlamına da gelmekte ise de dilimizdeki yaygın olarak “kırtasiyecilik” anlamında kullanılmaktadır. Bu yönüyle esas anlamından oldukça farklı bir anlama kaymasının söz konusu olduğunu söylemek mümkündür.
Otokrasi kelimesi de Fransızca “autocratie” kelimesinden dilimize kazandırılmıştır. “otos” tek, yalnız, kişisel gibi anlamalara gelirken “Otokrasi” hükümdarın bütün siyasal kudreti elinde bulundurduğu yönetim biçimi anlamına gelmektedir.
Yine Fransızca’dan dilimize kazandırılan “Aristokrasi” (Fransızca aristocratie) kelimesi “aristos” (soylu, en iyi) ve “krasi” kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Aristokrasi soyluların iktidarını ifade eder.
“Teknokrasi” kelimesi de Fransızca “technocratie” kelimesinden gelmekte ve sanayi, ekonomi ve devlet yönetiminin politikacılar değil, uzmanlar, teknisyenler ve uygulayımcılar tarafından yönetilmesine dayanan sistemi ifade etmektedir.
Kökeni Fransızca “théocratie” olan “teokrasi”, siyasi iktidarın, Tanrı’nın temsilcileri olduklarına inanılan din adamlarının elinde bulunduğu toplumsal, siyasi düzen, din erki anlamına gelmektedir.
Ali TURAN