Ülkemizin ve tüm dünya ülkelerinin en büyük ekonomik sorunu cari açık. Ülkemizde bilen bilmeyen herkes cari açıktan dem vurur.
Cari açık, ödemeler dengesinin alt başlığı olan cari işlemler dengesinin konusudur. Cari işlemler içerisinde mal ve hizmetler birlikte takip edilir. Yani sadece alıp sattığımız mallar değil, dışarıdan aldığımız ve yurt dışına sattığımız hizmetler de cari işlemlerin içerisinde değerlendirilir.
Yukarıda anlattıklarımızla birlikte değerlendirdiğimizde ülkenin dış ticaret dengesinin eksiye gitmesidir. Yani toplam ithalatın toplam ihracattan büyük olmasıdır. Mesela 100 TL’lik mal alıp 80 TL’lik mal satıyorsak 20 TL cari açık oluşur.
Cari açık oluşmasında tek faktör devlet değildir. Özel sektör firmaları da dış ticaret yaptığı için o firmalarda da cari açık olabilir. Bundan dolayı cari açığı Devlet Borcu ve Özel Sektör Borcu olarak ikiye ayırırız.
Cari açık oluşmasında tek faktör devlet değildir. Özel sektör firmaları da dış ticaret yaptığı için o firmalarda da cari açık olabilir.
Peki bizi ilgilendiren sadece devlet borcu mudur? Öyle ya bize ne özel sektörden, onun borcundan. Üzülerek söylüyorum özel sektör borcu da bizi yakından ilgilendiriyor.
Veriler üstünden cari açığımıza bir bakalım. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TCMB’nin açıkladığı rakamlara göre; Eylül ayında cari işlemler açığı (cari açık) 4.527 milyon dolar. Son on iki aylık cari açık ise 39.267 milyon dolar. Devletin ve özel sektörün cari açıktaki payı neredeyse yarı yarıya.
Cari Açık Neden Önemli?
Hepimizin malumu ithalat ve ihracatta genellikle dolar kullanılır. Eğer bir ekonomide cari açık varsa ekonomi içindeki dolar mevcudu dış ülkelere kayıyor demektir. Bu durum piyasada dolar miktarının azalmasına ve doların yerel para karşısında değer kazanmasına sebep olur.
Dolar ülke parası karşısında değer kazandıkça ihraç ettiğimiz malların fiyatları da kur farkından dolayı yükselir. Örnek olarak 1 Dolar/3 TL ve X marka model bir telefonun da 1000 Dolar/3000 TL olduğunu varsayalım. Cari açığın etkisi ile doların ülke parası karşısında değer kazandığını ve 1 Dolar/3.5 TL olduğunu düşünelim. Son durumda ihraç ettiğimiz mal sayısı değişmeden ödediğimiz para 3500 TL olacak.
Bu durumda cari açığı azaltıcı politikalar uygulanmazsa açık sadece kur farkından dolayı bile giderek artacaktır.
Cari Açıktan Nasıl Kurtuluruz?
Cari açık bir problem olsa da tabii ki çözümü de mevcuttur. Ancak çözüm yolu uzun, zahmetli ve disiplin gerektiren bir yoldur. Cari açığı önlemek için yapılacak ilk ve en önemli yol ihracatı artırmaktır. İhracatı artırmak kısa vadede pek mümkün olmasa da uzun vadede en garanti yoldur.
İhracatı artırmak için ise ihracata yönelik mal ve hizmet sektörleri teşvik edilmeli ve/veya yeni ihracat ürünleri üretilmelidir.
Her ne kadar yabancı yatırımcıların para piyasalarına yatırımı teşvik etmek ve ithalatı kısıtlayan politikalar uygulamak da cari açığa bir çözüm gibi olarak görülse de uzun vadede ekonomiye zararlı ve sağlıklı olmayan yöntemlerdir.
Hamza ERBİR