Ülkemizde milyonlarca kişi günde 8 saatten fazla çalışıyor. Sabah daha hava aydınlanmadan evden ekmek parası için çıkan milyonlar geç vakitlerde zar zor tekrar evine dönebiliyor.

Kapitalizmin çarklarının dönmesi zorunluluğu ve bundan dolayı insanların günde 8 saatten fazla çalışması gerekiyorsa da bu fazla çalışmanın farklı şekilde ücretlendirilmesi gerekmektedir.

Kanundan doğan haklarımız var. Hiçbirimiz köle olmak zorunda değiliz ve olmayacağız ta ki haklarımızı her birimiz tek tek arayana kadar.

4857 Sayılı İş Kanunu 41-52. Maddeler fazla çalışmadan kaynaklı hak ve ücretleri düzenler. Maksat üstü kapalı konuşmak yazmak için yazmak değil yazıyı okuyanlara haklarını anlatmak, farkındalık oluşturmak.

Bu sebepten dolayı 41-52 maddeleri teker teker açıklayacağız.

>> Madde 41
>> Madde 42
>> Madde 43
>> Madde 44
>> Madde 45
>> Madde 46
>> Madde 47
>> Madde 48
>> Madde 49
>> Madde 50
>> Madde 51
>> Madde 52

Öncelikle kanunun 63. maddesinde düzenlenen çalışma süresine bakmakta fayda var. 63. Maddeye göre çalışma süresi genel anlamda haftada en çok 45 saattir. Bu süre aksi kararlaştırılmamışsa haftanın çalışma günlerine eşit olarak paylaştırılır. Buda (6 x 7,5 = 45) hesabında görüleceği gibi günlük 7,5 saattir.

Denkleştirme esasına göre eğer işçi ve işveren ve ya toplu iş sözleşmelerinin tarafları anlaşmışsa haftalık normal çalışma süresi olan 45 saat günde 11 saati aşmamak kaydı ile farklı şekilde günlere dağıtılabilir. Ancak 2 aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi normal haftalık çalışma süresini (45 saati) aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya turizm sektöründe ise yine toplu iş sözleşmesi ile 6 aya kadar uzatılabilir.

Madde 41

Fazla çalışma: Kanunda yazılı koşullar (ülke yararı, işin niteliği ve üretimin artırılması) nedeniyle haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Her saat için fazla çalışma ücreti, normal çalışmanın saat başı ücretinin %50 fazlasıdır. Örnek olarak haftada 45 ayda 45×4=180 saat çalışan ve aylık 1800 tl kazanan bir işçinin normal çalışmasının saat başı ücreti 1800/180=10 TL’dir. fazla çalışma için saat başı ücreti ise 10 TL’nin %50 fazlası 15 TL’dir. Buna gör örnekteki işçi her fazla çalıştığı saat için 15 TL ücret alması gerekmektedir.

Fazla çalışma süreleri işçi eğer isterse ücret olarak değil serbest zaman/ücretli izin olarak kullanabilir. İşçi fazla çalışmasından hak ettiği zamanı 6 ay süre içinde her 1 saati 30 dakika ve her 30 dakikayı 15 dakika olarak çalışma süreleri içinde ücretinden kesinti olmadan kullanabilir. Fazla çalışma süresi bir yılda toplam 270 saatten fazla olamaz.

Burada dikkat etmemiz gereken iki husustan birincisi yukarıda bahsi geçen tercih hakkı işverene değil işçiye aittir. ikinci husus ise serbest zaman izin günlerinde kullanılamaz. yani zaten izinli olduğunuz günde işveren size serbest zaman veremez.

Madde 42

Zorunlu nedenlerden dolayı bazı durumlarda fazla çalışma gerekli olabilir. Makine ve teçhizatın arızalanması, arızanın acil giderilmesinin gerekli olması gibi işin yapılmasını zorlayıcı sebeplerden dolayı fazla çalışma yapılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçiler uygun bir dinlenme süresi verilmsei zorunludur.

Madde 43

Seferberlik dönemlerinde seferberlik süresini aşmamak koşuluyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan iş yerlerinde fazla çalışmaya gerek görüldüğü hallerde Cumhurbaşkanı tarafından günlük çalışma süresi işçinin en çok çalışma gücüne çıkartılabilir. Bu durumda fazla çalışmadan doğan haklar için yine yukarıda açıkladığımız madde 41 uygulanır.

Madde 44

İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde (dini ve resmi tatil kurban bayramı tatili, 1 mayıs vb.) çalışıp çalışmayacağı toplu iş sözleşmesi ve ya iş sözlemesi ile belirlenir. Eğer sözleşmede bu konu kararlaştırılmamışsa ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışması için işçinin onayı gerekir.

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçi Madde 47 gereğince her gün için ayrıca bir günlük çalışma ücreti alır. yukarıda verdiğimiz örnekten yola çıkarsak saat başı normal çalışma ücreti 10 TL olan işçinin günlük normal çalışma ücreti 10×7,5=75 TL olacaktır. Ulusal bayram ve ya genel tatil gününde çalıştığı gün başına ekstra 75 TL daha alacaktır.

Madde 45

Toplu iş sözleşmelerinde ve ya iş sözleşmelerinde haftalık tatile, ulusal bayram tatillerine, genel tatillere, ücretli izinlere ve yüzdelik usulü ile çalışan işçilere bu kanunun tanıdığı haklara aykırı sözleşme hükümleri bulunamaz.

Şöyle ki yaptığınız iş sözleşmesinde ulusal bayram ve ya genel tatillerde çalışmanız karşılığında normal çalışma ücreti hariç ayrıca bir ücret talebiniz olmadığı ile bir hüküm varsa bu hüküm geçersizdir ve işvereninizden bu ücreti talep edebilirsiniz.

Madde 46

İşverenin işçiye tatil gününden önce çalışmış olması kaydı ile 7 gün içerisinde en az 24 saat kesintisiz izin verilmesi mecburidir. Haftalık tatilini kullanan işçinin maaşından haftalık tatilde çalışmadığından dolayı kesinti yapılamaz.

Ayrıca kanun ve sözleşmeden doğan izinler, bir hafta süre içinde kalmak şartı ile işveren tarafından verilen izinler ve doktor raporu ile verilen hastalık ve dinlenme izinleri için işçinin maaşından kesinti yapılamaz.

Zorlayıcı ve ya ekonomik bir sebepten ötürü olmadıkça işyerindeki çalışmanın işveren tarafından haftanın bir ve ya birkaç günü tatil edilmiş olması işçinin haftalık tatil hakkını ortadan kaldırmaz. örnek olarak hafta başında 3 gün tatil edilen bir işyerinde çalışan bir işçinin o haftanın diğer bir gününde ve eğer tatil günü belirlenmiş ve işveren tarafından tatil edilen güne denk gelmemişse belirli olan tatil gününde haftalık tatilini yapma hakkı vardır.

Zorlayıcı sebeplerden dolayı işyeri bir haftadan fazla süre ile tatil edilirse kanunun 24. ve 25. maddeleri gereğince çalışılmayan gün için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili için de ödenir.

Madde 47

Ulusal bayramlar ve genel tatil günlerinde çalışmayan işçiler o günler için ücretlerini tam alır. Yani işveren tarafından bu günlerde çalışmamaktan dolayı maaşta kesinti yapılamaz. Bu günlerde çalışan işçiler ise Madde 44’de açıkladığımız gibi çalıştığı her gün için ekstra bir günlük daha ücret alır.

Madde 48

işçilerin geçici iş göremezlik ödeneği aldığı zamanın ulusal bayram, genel tatil veya haftalık tatil gününe denk gelmesi durumunda ödemeyi yapan kurum ve sandıklar tarafından ulusal bayramlar, genel tatiller ve haftalık tatillere denk gelen günler de geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir.

Madde 49

İşçinin tatil günü ücreti normal çalışmanın ortalama günlük ücretine denktir. Yine yukarıda verdiğimiz örnekle açıklayacak olursak örnekteki işçimizin bir günlük çalışma ücreti 75 TL’dir. Saat başına ücret ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat başına ücretin 7,5 katıdır.

Madde 50

Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücret,primler, İşyerinin hazırlama, tamamlama, temizleme, işlerinde daimi olarak çalışan işçilerin bu işler için aldığı ücretler ve sosyal yardımlar, ulusal bayram, genel tatil ve haftalık tatil günlerinde çalışma için ödenen ücretlerin hesabında kullanılamaz. Örnekteki işçimizin günlük çalışma ücreti 75 TL idi. Aynı işçi iş sonunda işyerini temizlemek için her çalışma günü başına 30 TL alıyor olsa dahi günlük çalışma ücreti 75+30=105 TL değil 75 TL’dir.

Madde 51

Lokanta, otel, eğlence yerleri ve benzeri yerler ile içki verilen ve hemen orada tüketilmesi gereken çeşitli yiyecek satan ”yüzde” usulü ile çalışan yerlerde işveren tarafından servis karşılığı veya başka isimlerle hesap pusulasına yansıtılan yüzdeler ile müşterinin kendi isteği ile işverene bırakılan ya da işverenin kontrolünde toplanan paraları (bahşiş/tip) işveren bütün işçilere eksiksiz dağıtmak zorundadır.

Çalıştığınız işyerinde toplanan bahşiş ya da tipten işveren pay alamaz toplanan para sadece işçilere aittir ve tamamı işçilere dağıtılmak zorundadır. Ayrıca işveren veya vekili/müdürü bu paraların eksiksiz şekilde dağıtıldığını belgelemek zorundadır.

Madde 52

Yüzde usulu ile çalışılan işyerlerinde işveren her hesap pusulasının genel toplamını gösteren belgeyi işçilerin kendi aralarında seçtikleri temsilciye vermek zorundadır.

Eğer böyle bir işyerinde çalışıyorsanız işvereninizden kesinlikle bu belgeyi temsilcinize vermesini isteyin sizin cebinizden ve emeğinizden çalınmasına müsaade etmeyin

Gelecek yazımızda inşaallah İş Kanunu’nu yıllık izinler ile ilgili maddelerini inceleyeceğiz.

Kalın sağlıcakla…

Hamza ERBİR