Bu yazımızda, Mary Chayko’nun ‘Süper-bağlantılı Tekno Hayat‘ kitabı merkeze alınarak kitapta bahsedilen internet, sosyal medya ve dijital erişimin küresel etkileri, dijital erişim imkanlarına sahip olmayan dünyanın bazı coğrafyalarında bu eşitsizliğin nedenleri, kültürel farklar, bilgisayar korsancılığı ve yurttaş gazeteciliği konuları kısaca anlatıldı.

Mary Chayko kitabında ‘süper-bağlantılı hayat’ kavramını ortaya koymaktadır. Bu kavram, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte internet ve sosyal medyanın bizi her an ‘çevrimiçi’ ve bağlı tuttuğuna, dolayısıyla ulaşılabilirliğin doruğunda olmaya işaret etmektedir. Mary Chayko, bu bağlılık durumunu ‘superconnected / superbağ(lantı)lı‘ olarak ifade etmektdir. Ancak herkes bu dijital erişim imkanlarına sahip bulunmamaktadır…

Küresel Etkiler ve Eşitsizlikler

Ulaşım teknolojileri, internet ve sosyal medya gibi bilişim teknolojileri gibi teknolojik gelişmeler sayesinde toplumlarına birbirlerine bağlanarak tek bir toplum gibi davranması ‘küreselleşme’ olgusunu ortaya çıkmıştır.

Ticaretin ve iş dünyasının küresel bir pazara entegre olması sonucunda insanlar kendilerine çok uzak mesafelerden sipariş verme imkanı yakalamıştır. Bununla birlikte teknolojiyi kullanma anlamında herkes eşit imkanlara sahip değildir.

Toplumsal Tabakalaşma ve Eşitsizlik

Toplum içerisindeki grupların teknolojiye ve internete erişmek için eşit imkanlara sahip olmayışı, toplum içerisinde tabakalaşmaya da neden olur. Mary Chayko, bilişim teknolojilere erişimi olan insanlarla, olmayan insanlar arasındaki farkı “dijital uçurum” olarak ifade etmektedir.

Bunun ulusların milli gelirleri ve bilişim teknolojilerine erişme imkanıyla da yakından ilgisi bulunmaktadır. Örneğin, Amerika, İngiltere ve Kıta Avrupası’ndaki birçok ülkenin vatandaşlarının internet kullanımı çok fazla yaygınken, Bangladeş, Etiyopya, Pakistan, Tanzanya gibi ülkelerde ise bu oranlar çok düşüktür. Mary Chayko’ya göre dünyanın %60’nın (4,4 milyar insan) internet bağlantısı yoktur.

Bu durum haliyle internete erişimi olmayan insanların küresel ekonomiden faydalanmalarının önündeki en büyük engellerden biridir.

Akıllı telefon kullanımı da internete erişimi sağlayan imkanlardan biridir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde akıllı telefon oranı yaygınken, milli gelirleri düşük ülkelerde bu durum tersinedir.

Düşük gelir ve yaşam standartlarının bilişim teknolojilerine erişimin engel olması durumuna ek olarak eğitim yetersizliği de engellerden biridir. Okuma yazma oranlarının düşük olduğu yerlerde dijital bağlantı da fazla görülmemektedir.

Kimi ülkelerde de internet ve dijital medya baskı ve sansür altındadır. Çeşitli yasalar yoluyla sosyal medya üzerinden yapılan protestoları engellemek için sosyal medya ağlarına sansür uygulanarak dijital bağlantı engellenmiş olur.

Bazıları da internete erişim imkanına sahip olduğu halde protest bir tavırlar internetin ve dijital bağlantının kendilerine bir şey katmayacağını düşünerek katılımı reddetmektedir.

Kültürel Farklar

İnternet ve dijital medya, değişik kültürel ögeleri tanımamıza ve ortak bir anlayış geliştirmemize yardımcı olabilir. Ancak tersi bir durum olarak toplumda mevcut olan görüş ayrılıklarının derinleşmesine de neden olabilir. Fiziksel hayattaki ön yargılarımızı, internet ortamına da -hemfikir insanlarla birlikte olmak davranışından dolayı- taşıyabilir ve bu durum ayrımcılığa dönüşebilir.

Bununla birlikte internet ve dijital medya, insanların birbirlerinin ortak noktalarını ve ilgi alanlarını keşfedebilecekleri alanlar sunmaktadır. Tabii sosyal gücün kullanımına bağlı olarak fiziksel hayatta yaşanan olumsuzlukların buraya taşınması da mümkün olmaktadır.

Bilgisayar Korsanlığı, Tehlike, Suç ve Savaş

Bilgisayar kodlarını maniple ederek bilgisayarları kontrol etme işlemi olan bilgisayar korsanlığı, hem yasal/faydalı hem da yasa dışı/zararlı olarak yapılmaktadır. Burada White Hat Hacker / Black Hat Hacker ayrımı yapılmaktadır. İçerik yaratma, bilgiye ulaşma ve paylaşma anlamında programlamaya ve dijital teknolojilere yaratıcı yaklaşma anlamında yapılan bilgisayar korsanlığı, başarılı bir kültürdür. 

Ülkeler, dernekler, kuruluşlar, bankalar dijital çağla birlikte fiziksel sınırlara sahip oldukları gibi artık dijital sınırlara da sahiptirler ve bu sınırları güvende tutmak istemektedirler. Kötü niyetli bilgisayar korsanları siber saldırılar yaparak kişisel bilgileri ele geçirip, paylaşabilmekte ve bunlar üzerinden şantaj ve tehdit uygulayabilmektedirler. Bunu yaygın korkuya neden olabilecek şekilde yapmaya ‘siber terör’ denmektedir. Ayrıca bankalardaki kişisel hesaplara erişen hackerlar hırsızlık yapabilmektedir.

Devletlerin askeri birimleri de siber güvenlik önlemleri almaktadır. Siber savaş, devletler arası mücadelenin başka bir boyutu haline gelmiştir.

Bununla birlikte insanlara faydalı olan bilgilerin erişime kapalı ya da ödeme yoluyla ulaşılabilir durumda olması da tartışmalı bir konudur. Reddit’in sahibi Aaron Swartz’ın, MIT bilgisayarını kullanarak ödeme duvarı sonrasında aşılabilecek bir durumda olan bir bilgi deposuna sızması ve onları paylaşması sonucunda, yasal ve cezai anlamda baskı görmesi sonucu intihar etmesi, insanların gözünde onu kahraman yapmıştır.

Çözümler Bulma, Ayrılmarı Kapatma

Chayko, internet ve dijital medyanın, gruplar ve insanlar arasında ayrımları kapatma konusunda küresel çapta yaygınlaştırılmasının gerekliliği üzerinde durmamaktadır.

Mary Chayko’nun kitapta sık sık atıfta bulunduğu Küresel Bilgi Teknolojisi Raporu, ülkeler açısından uluslararası ağların ve iletişimin sadece büyümenin değil, adil ve kapsayıcı büyümenin kilit unsuru olduğunu vurgulamaktadır.

Güce Karşı Gelmek: Sosyal Örgütler, Hareketler ve Aktivizm

Sosyal medya ve internet, siyasal otorite ve güce karşı çıkma imkanı sağladı. Devlet görevlileriyle, bakanlarla artık doğrudan iletişim kurma imkanı veren sosyal medya, aynı zamanda iktidara ve otoriteye karşı organize olma imkanı da vermektedir.

Pasif aktivistler ya da etiket aktivistler gibi “muhalefet eylemi üstüne” konuşan internet kullanıcıları olmakla birlikte sosyal medya, çevrim içi ve çevrim dışını birlikte örgütleme gücüne de sahiptir.

Bunun en yakın örneği Wall Street ve Arap Baharı olayları. İnsanlar sosyal medyada örgütlenerek Arap Baharı sürecinde uzun yıllardır iktidarda kalan liderlerin görevlerini bırakmasını sağlayabilmiş, siyasi isteklerini tüm dünyaya duyurabilmişlerdir.

Yurttaş Gazeteciliğinin Yükselişi

Haber değeri olan bilgileri toplamak ve çok sayıda kişiye yaymak bir zamanlar eğitimli profesyonel habercilerin işiyken, şu an sosyal medya marifetiyle artık sosyal medya kullanıcıları günün haberi olacak şeyler paylaşmaktadırlar. Mary Chayko, bundan ‘yurttaş gazeteciliği’ diyerek bahsetmektedir.

Yurttaş gazeteciliği basın özgürlüğünün kısıtlı olduğu yerlerde halkın sesi pozisyonuna gelebilir, profesyonel gazetecilerden çok daha inandırıcı olabilmektedir.

Abdullah YARGI