“Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar” (Social Research Methods: Quantitative and Qualitative Approaches) kitabı, günümüz dünyasında sosyal araştırma sürecini, yöntemlerini ve önemini ele almaktadır. On altı bölümden oluşan kitap, sosyal araştırmanın temelleri, araştırma planlaması, nicel veri toplama ve analiz yöntemleri, nitel veri toplama ve analiz teknikleri ve diğerleriyle iletişim gibi beş bölüme ayrılmıştır. Araştırmanın felsefi temellerini inceleyen ilk bölüm daha sonra beş bölüme ayrılmıştır. İlk bölüm olan ‘Bilim ve Araştırma’, sosyal dünyayı incelemek için alternatif yöntemler, sosyal dünyanın karmaşıklığı, araştırılacak sosyal bileşenin özelliklerini keşfetmedeki güçlükleri ile başlar; nicel ve nitel araştırma ve ayrıntılı örneklerdeki adımlarla sona erer.
İkinci bölüm olan ‘Araştırmanın Boyutları‘, araştırma türleri ve desenlerinin temelini sistematik bir biçimde ortaya koyar. Değerlendirme, eylem ve sosyal etki araştırması, alt-uygulamalı araştırma türlerine daha fazla ışık tutarak, temel ve uygulamalı araştırma arasındaki farklara işaret eder. Temel ve uygulamalı araştırmanın ötesinde; keşfedici, tanımlayıcı ve açıklayıcı araştırmaların bu süreçte nasıl kullanıldığını anlatır. Kesitsel ve boylamsal araştırma tasarımları, avantaj ve dezavantajlarını sıralamanın yanı sıra açıklanır. Times serileri, panel çalışması ve kohort çalışması da incelenmiştir. Bu bölüm, saha ve tarihsel karşılaştırmalı araştırmanın yanı sıra deney, anket ve reaktif olmayan analiz gibi nicel ve nitel veri toplama tekniklerinin tartışılmasıyla sona ermektedir.
Üçüncü bölüm olan ‘Teori ve Araştırma‘ ise teorik yönleri, ideolojiyi ve teori ile ilgili temel kavramları incelemektedir. Analiz düzeyi, sosyal dünyanın açıklama biçimleri ve konuları ve kuramsallaştırma kapsamı bu bölümün son kısmını oluşturmaktadır. Dördüncü bölüm olan ‘Metodolojinin Anlamları‘ pozitivist, yorumlayıcı ve eleştirel araştırmanın ontolojik, epistemolojik ve aksiyolojik konularını açıklar. Okuyucuları bu paradigmalarla ilgili kritik konularla tanıştıran on temel soru sorar. Üç paradigma arasındaki farklılıklara dair yaptığı özet, sosyal bilimler tartışmasının kafa karıştırıcı doğasını daha da açıklamaktadır.
‘Literatür Taraması ve Etik Kaygılar’ başlıklı beşinci bölümde, literatür taraması, türleri ve kaynaklarına odaklanmaktadır. İyi literatür ile kötü literatür arasında ayrım yapar. Etik, sosyal araştırmalarda önemli bir yere sahiptir, bu nedenle konuların önemi, etik tartışmalar ve bunların kötüye kullanılması bu bölümün son kısmında çok yoğun bir şekilde tartışılır. Kitabın ikinci bölümü olan ‘Araştırmanın Planlanması ve Hazırlanması‘, araştırma planının uygulanmasında yer alan süreci ve adımları araştıran üç bölümden oluşmaktadır. Nitel araştırma tasarımında nesnellik ve bütünlük, bir konuyu bir araştırma sorusuna daraltma, iyi ve kötü araştırma sorusu arasındaki farklar incelenir. Nicel araştırma tasarımı kısmı ise değişkenler, hipotezler ve anketler, nedensel açıklamalar, olası hatalar ve araştırma sorusundan hipotezlere kadar olan adımları kapsar.
Yedinci bölüm olan ‘Nitel ve Nicel Ölçüm‘, nitel ve nicel araştırmada kavramsallaştırma ve operasyonelleştirme sürecini tarar. Kalite araştırması yapmada geçerliliğin önemi, güvenirlik, türleri ve güvenirlik ile geçerlilik arasındaki ilişki ayrıntılı olarak açıklamaktadır. Bölümün son kısmı, ölçümleri ve seviyelerini, ölçeklerini ve indekslerini, bunların yapısını, amacını ve mantığını örneklerle göstermektedir.
Yazar, sekizinci bölümde nitel ve nicel örnekleme, örnekleme çerçevesi, örnekleme oranı, hata ve sayımın yanı sıra örneklemenin sosyal araştırmadaki önemini açıklamaya çalışmıştır. Olasılıksız örnekleme, mantığı ve çeşitli türleri bu bölümün başlangıcını formüle eder. Bölümün ikinci yarısı kantitatif örnekleme, felsefesi, türleri ve adım adım açıklamayı kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Örneklem büyüklüğü ve ilkeleri hakkındaki tartışmalarla sona erer.
Dokuzuncu bölümde deneysel araştırma tartışılmaktadır. Deneysel tasarıma yönelik araştırma soruları, rastgele ve eşleşen atama arasındaki fark, dil ve deneysel araştırma yürütme adımları bu bölümün girişinde derinlemesine açıklanmıştır. Dış geçerliliğin yanı sıra deneysel tasarım türleri, iç geçerlilik ve iç geçerliliğe yönelik handikaplar kapsamlı bir şekilde araştırılır. Dış geçerlilik, yarı deneysel tasarımlar ve saha deneyleri konuları da bu bölümün sonunda tartışılmaktadır.
Anket araştırma yöntemi, tarihçesi, mantığı ve anket formunu yürütme adımları kitabın onuncu bölümünü oluşturmaktadır. Anket araştırmasının kullanım sıklığı göz önünde bulundurularak, soru türlerinin yanı sıra anket yapısı da tartışılmaktadır. Anket sorularının püf noktası, tuzaklarla birlikte özette listelenir. Yazar, çeşitli soru türleri arasındaki farkları, anket formatı ve düzeni, soru dizisi, yanıtlamama oranı problemleri ve posta yoluyla yapılan anketlerinde yanıt oranını artırmanın on farklı yolunu göstermektedir. Sonuç bölümü, avantajları ve dezavantajları ile çeşitli anket türlerinin tartışmasını içermektedir.
En sık kullanılan yöntem içerik analizidir. İçerik analizi ve ikincil analiz, kitabın on birinci bölümünü oluşturmaktadır. Yazar tanım, içerik analizi için uygun konular, örnekleme seçimleri, analiz birimi, kategori formülasyonu, kodlama, kodlayıcılar arası güvenilirlik ve çizim çıkarımlarına ışık tutmaktadır. İkincil analiz için veri konumu, geçerliliği ve sınırlamaları sonunda ayrıntılı olarak incelenmektedir.
On ikinci bölüm nicel veri analizi ile ilgilidir. Yazar, veri kodlama, giriş, temizleme ve frekans dağılımını açıklar. Ki-kare yanı sıra tek değişkenli, iki değişkenli ilişki, ilişki, korelasyon, regresyon tartışmaları gibi oldukça ilgi çekici tartışmalara girmektedir. Sonuç tartışması, sosyal bilimlerde veri analizi için SPSS, SAS ve Minitab gibi popüler programların tanıtılmasıyla sona ermektedir.
On üçüncü bölüm olan ‘Saha Araştırması‘ kitabın dördüncü bölümü olan ‘Nitel Veri Toplama ve Analizi‘ni tanıtmaktadır. Bu bölüm, Chicago Sosyoloji Okulu, etnografi ve etnometodoloji ile ilgili alan araştırmasının tarihini anlatır. On maddelik özet, saha araştırmasının ana fikrini açıklamaktadır. Alan notları alma önerileri, gözlemleme, dinleme ve not alma sürecini daha da ayrıntılı hale getirir. Alan araştırmasında güvenirlik, geçerlilik, anket görüşmesi ve alan görüşmesi ile odak grup arasındaki fark değerlendirilir.
‘Nitel Verilerin Analizi‘ (On beşinci Bölüm) nitel verilerin doğası, kavramsallaştırma, kodlama, analitik not yazımına ışık tutmaktadır. Yazar, nitel veriler, anlatı analizi ve olumsuz kanıtlar için analitik stratejileri açıklar.
‘Araştırma Raporu ve Sosyal Araştırmanın Siyaseti Yazımı’ başlıklı sonuç bölümü ise (on altı) yazma sürecini, tarzını, üslubunu ve düzenini özetlemektedir. Yazar, nicel ve nitel araştırma raporu ve adımları arasındaki farkı açıklığa kavuşturmaktadır. Başarılı önermelerin içeriğini, kazanılan fonları ve araştırmacının çalışabileceklerinin sınırlarını açıklıyor.
Son olarak, araştırma siyaseti, konu seçiminde araştırmanın doğrudan sınırlamaları, araştırma için finansman problemleri dolayımında sınırlamalar ve araştırma bulgularının yayılmasında önyargı sorunlarını inceler.
Abdullah YARGI