Tarih boyunca insanlar nasıl büyürüz? Nasıl enerji sağlarız? Bu ve buna benzer sorulara cevaplar aramıştır. Hem büyüme üzerinde hem de enerji eldesinde doğrudan etkili 3 molekül tespit edilmiştir. Bunlar; proteinler, yağlar ve karbonhidratlar.
Bu 3 tür molekülde de karbon, hidrojen ve oksijen elementleri yer alıp bunlardan karbonhidratlar enerji eldesinde ilk kullanılan bileşiklerdir.
Karbonhidratların sınıflandırılması yapılırken sahip oldukları şeker sayısına göre adlandırma yapılmaktadır.
Karbonhidratların tek şekerliler olarak adlandırılan grubuna monosakkaritler adı verilmektedir. Monosakkaritler direk kana geçen moleküllerdir. Bunlarda adlandırılırken sahip oldukları karbon sayılarına göre adlandırılmaktadır. 5 karbonlu olanlarına pentozlar denilmektedir. Pentozlar içerisinde riboz ve deoksiriboz yer almaktadır. Riboz RNA ‘nın yapısına ve deoksiriboz DNA’nın yapısına katılmaktadır. 6 karbonlu olanlara heksozlar denmektedir. Bunlar da; glikoz, fruktoz ve galaktoz olarak adlandırılmaktadır.
Karbonhidratların 2 şekerli olanlarına disakkaritler adı verilmektedir. Disakkaritler 2 tane monosakkaritin bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur. Disakkaritlerin ilk örneğini maltoz adı verilen şekerden verelim. Maltoz iki tane glikoz molekülünün alfa bağ yapması sonucu oluşmuştur ve alfa bağ yapması nedeniyle insan sindirebilmektedir. Maltoz şekerinin diğer adı malt şekeridir. Disakkaritlerin ikinci örneği sakkaroz veya sukroz adı verilen çay şekeridir. Bir glikoz ile bir fruktozun alfa bağ yapması sonucu oluşmuştur. Disakkaritlere vereceğimiz son örnekte laktoz adı verilen süt şekeridir. Bir glikoz ile bir galaktozun alfa bağ yapması sonucu oluşmuştur.
Karbonhidratların çok şehirliler adı verilen polisakkaritlerde ise yüzlerce glikoz molekülü bir araya gelmiştir. Bunlardan ilki nişasta olup bitki depo polisakkaritler. Yüzlerce glikozun alfa bağ yapması sonucu oluşmuştur ve insan sindirebilmektedir. Diğer bir polisakkarit ise selüloz adı verilen ve bitki yapı polisakkarit olan polisakkarittir. Bu polisakkaritte yüzlerce glikoz molekülünün beta bağlar yapması sonucu oluşmuştur ve beta bağlar olduğundan insanlar sindirememektedir. Diğer polisakkarit ise glikojen adı verilen hayvan depo polisakkaritler. Birçok glikoz molekülünün alfa bağ yapması sonucu oluşmuştur. Polisakkaritler vereceğimiz son örnek ise kitin adı verilen ve mantar ile böceklerde bulunan polisakkarittir.
Görüldüğü üzere karbonhidratlar yapıya da katılmakta enerji elde etmek içinde kullanılmaktadır. Bu ana moleküller olan karbonhidratlar, yağlar ve proteinleri enerji sıralamasını yapalım.
Enerji kullanım sırası bakımından;
-Karbonhidratlar
-Yağlar
-Proteinler
Enerji verme büyüklükleri bakımından;
-Yağlar
-Proteinler
-Karbonhidratlar
Görüleceği üzere en fazla enerjiyi yağlar verdiği halde enerji eldesinde ilk kullanılan moleküller karbonhidratlardır. Sobayı düşünelim, sobada en fazla enerjiyi kömür verdiği halde ilk yanan çıradır.
Lütfi ŞAHİN