Fayda Kuramı ve Tüketici Teorisi mikro iktisadın temel konu başlıklarından olup iktisadi analizlerde büyük önem taşımaktadır. Meselenin detaylarına değinmeden evvel iki kavramı açıklamayı konumuzun anlaşılır olabilmesi açısından yararlı buluyorum.
Toplam Fayda: Bir malın tüketilen tüm birimlerinden elde edilen faydadır.
Marjinal Fayda: Tüketilen mal miktarının bir birim artırılması ya da diğer bir deyişle tüketilen son birimin toplam fayda üzerinde meydana getirmiş olduğu değişimi ifade eder. Yani marjinal fayda tüketilen son birim maldan elden edilen fayda miktarıdır.
Buradan hareketle, bir tüketicinin belirli bir dönemde belirli bir maldan tükettiği miktar arttıkça, tüketilen her ilave birimin faydası yani marjinal faydası giderek azalmaktadır. Bu duruma literatürde Azalan Marjinal Fayda İlkesi ya da I. Gossen Yasası denilmektedir. (Herman Gossen [1810-1858] Alman İktisatçı olup Marjinal Değer kuramının kurucuları arasındadır.)
Azalan marjinal fayda ilkesinin geçerli olduğu durumlarda bir mal ya da hizmet tüketilmeye başlandığından itibaren toplam fayda, azalan bir hızla artarken; marjinal fayda ilk birimden itibaren azalmaktadır. Konumuzun devamında Toplam Fayda (Total Utility) ve Marjinal Fayda (Marginal Utility) İngilizce ifadelerinin kısaltılmış halleri ile anılacaktır.
Toplam Fayda ile Marjinal Fayda Arasındaki İlişki
Toplam Fayda ile Marjinal Fayda Arasındaki İlişki
Grafiğin Yorumlanması
-Marjinal Fayda = Toplam Faydadaki Değişim / Tüketim Miktarındaki Değişim
-Toplam Fayda, marjinal faydaların toplamına eşittir.
-TU, önce azalarak artar, sonra azalır.
-TU artarken MU daima pozitif değerler alır.
-TU artarken MU azalmaktadır ancak pozitif değerler almaya devam eder.
-TU azalırken MU negatif değerler alır. Marjinal faydanın yatay ekseni kestiği noktada toplam fayda maksimum noktasında iken marjinal faydası sıfırdır.
-Toplam Fayda Eğrisi, önce pozitif eğimli iken maksimum noktasından sonra negatif eğime sahip olur.
-Toplam Fayda maksimum iken marjinal fayda sıfırdır. Bu nokta tüketici için İşba Noktası ya da Doyum Noktası olarak adlandırılır.
-Marjinal Fayda Eğrisi negatif eğimli bir eğridir.
-Grafikten de görüldüğü üzere marjinal faydanın sıfır olduğu noktadan sonra ilgili malın tüketimine devam edilirse toplam fayda azalmaya başlar.
Bir örnekle açıklayalım;
| Kahve | TU | MU | |
|---|---|---|---|
| 0 | 0 | 0 | |
| 1 | 10 | 10 | |
| 2 | 18 | 8 | |
| 3 | 22 | 4 | |
| 4 | 25 | 1 | |
| 5 | 25 | 0 | İşba Noktası / Doyum Noktası |
| 6 | 23 | -2 |
Tüketilen kahve miktarı 0 iken toplam fayda ve marjinal fayda miktarı sıfırdır. Tüketilen kahve miktarı 1 birim olduğunda TU ve MU 10 birim olmuştur. 2. Kahve tüketildiğinde toplam fayda artarak 18 birim olurken marjinal fayda 8 birim olmuştur. 3. kahve içildiğinde TU 22 olurken MU 4 birim olmuştur. 4. kahve tüketildiğinde marjinal fayda 1 birim olurken Toplam fayda 25 birim olarak gerçekleşmiştir. 5. kahve toplam fayda düzeyinde değişikliğe yol açmazken marjinal fayda sıfır olmuştur. Toplam fayda maksimum noktada iken marjinal fayda örnekte de anlaşılacağı üzere sıfırdır. Yani marjinal faydanın sıfır olduğu nokta tüketici için doyum noktasıdır. Tüketici bununla da yetinmeyip tüketimine devam ederse bu durum huzursuzluklar ya da rahatsızlıklar meydana getirecek olup toplam faydasında düşüş yaşanmakla birlikte marjinal faydası da negatif değerler alacaktır.
Faydalı olması temennisiyle…
Emre KAYAALP