Tarih öncesi dönemlerde yaşamış, çoğu karada yaşam sürmüş dev boyutlarda sürüngenler olarak tabir edilen dinozorlar, 160 milyon yıl önce nesli tükenen canlılar arasında kabul edilmektedir. İlk insanlardan 60 milyon yıl önce nesilleri tükendi görüşü hâkim olsa da ilk insandan sonra da çok sayıda dinozor olduğu son çalışmalarda anlaşılmıştır. Dev canlılar olarak tabir edilse de tavuk ve hatta daha küçük boyutlarda da dinozorların fosillerine rastlanmıştır.
Dinozor kelimesinin değişmeceli anlamı çok uzun yaşamış, yaşlı, eski kafalı kimseler demektir. Fransızca kökenli sözcük olup, nesli tükenmiş, sürüngen asıllı dev canlılar için kullanılmaktadır. Temelde kökeni Yunancaya dayanmaktadır ve “Korkunç Kertenkele” anlamına gelmektedir. 1842’de İngiliz paleontolog Richard Owen tarafından İngilizceye kazandırılmıştır. Türkçede Dev Kertenkele olarak tabir edilmektedir.
Dinozor (Dev Kertenkele) Çağı
Dinozorların yaşadığı dönemlerde iklim ılıman ve yüksek dağların sayısı da az olmakla beraber, yavaş akan nehir kenarlarında geniş düzlükler dinozorlara hayat veriyordu. İlk dinozorlar küçük boyutta ve arka ayakları üzerinde koşar cinste idi. Atalarından farkı ise diğer dinozorlar gibi yandan değil, insanlar gibi bel altından bacaklarını var oluşuydu. Bu sayede yiyeceklere kolayca ulaşabiliyor ve düşmanlardan kolayca kaçabiliyorlardır. Böcek ve küçük avlarla beslenmekteydiler. Zamanla büyük boylara ulaştılar.
Dinozor Türleri: Bilim adamları kalça kemiklerinin şekillerine göre dinozorları ayırmaktadırlar ve buna göre ise iki ayrı grupta incelemektedirler. Birinci grup için “Sürüngen Kalçalı” manasına gelen “Saurischia”, adı verilmiştir. Timsah gibi sürüngen kalçalara sahiplerdir. İkinci grup için ise “Kuş Kalçalı” manasına gelen “Ornithischia” adı verilmiştir. Kuşların kalça kemiklerine benzer yapıdadırlar.
Dev Kertenkele, Sürüngenlerin Halleri
Sıcakkanlı mı yoksa soğukkanlı mı oldukları çoğunlukla merak konusu olmuştur. Henüz gerçek manada bilgi mevcut değildir. Günümüzde kertenkeleler soğukkanlı canlılardır ve güneş ısısına ihtiyaç duyar. Kuşlar ve insanlar ise sıcakkanlıdır ve her durumda etkindir. Önceki dönemlerde dünya ikliminin sıcak olduğu bulguları vardır ki, bu durumda dinozorların yaşamı için uygun ortama sahip olduğunu göstermektedir. Büyük dinozorlar soğukkanlı yapıya sahiptiler ve küçük olanlar ise daha sıcakkanlı yapıda idiler.
Dinozorların Yok Oluşu
Henüz kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Sürekli etkileşim içinde bir nesil yok olup, farklı bir nesil gelişmiştir. Ancak bir dönem var ki, o devirde birden bütün dinozorlar yok olmuştur. Bu kayboluşun süresi bilim adamlarınca tam bilinmemektedir. Kısa bir an içinde olabileceği gibi, milyonlarca yıl da sürmüş olabilir. Garip olanı ise son deniz sürüngenlerinden Mozazorlar gibi küçük canlılarda birlikte yok olmuştur.
En yaygın görüş iklim değişikliği veya doğal felaketler yüzünden nesillerinin tükendiğidir. Farklı bir teorisi ise dünyaya çarpan dev bir gök taşının bu nesli yok etmesine neden olduğudur. Bu çarpışma etkisiyle güneş ışığını karartan dev bir kara bulut oluşmuş ve ısının düşmesine neden olmuştur. Bütün canlıları ve bitkileri böylece öldürmüştür. Yalnızca soğuğa dayanabilen canlılar yaşayabilmiştir. Bu gibi daha birçok teori ve tez vardır. Salgın bir hastalığın da öldürebileceği düşünülebilir.
Mevlüt TAPAN