Evimizdeki ölümcül tehlikeden korunma yolları

Elektrik enerjisinin kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte, bununla ilgili sorunlar baş göstermeye başladı.  Her geçen gün evimizdeki elektrik tüketimi artıyor. Başlangıçta aydınlatmayla başlayan elektrik tüketimi, artık eğlenceden ev araç gereçlerine kadar uzun bir yelpazede gerçekleşiyor.  Bu saf enerjiyi kontrol etmek ve güvenliği sağlamak da tabii ki haliyle önem arz ediyor. İsmini sıkça duyduğumuz bazı terimler (cihazlar) elektrik enerjisinin güvenliği ve kontrolü için oldukça önemli. Peki biz evlerimizde, apartmanlarımızda bunlara ne kadar dikkat ediyoruz? Dikkat etmez isek sonuçları neler olabilir? En önemlisi bu cihazlar ve terimler nelerdir?

Şimdi bunları biraz daha detaylı ele almaya başlayalım…

Elektrik tehlikesinden biraz bahsedecek olursak şunları söyleyebiliriz: Bir elektrik süpürgesinin çektiği akımın yaklaşık yüzde onu bir insanı anında öldürebilir veya bir kısa devre anında saniyenin binde biri kadar kısa sürede yangın çıkabilir. Bu kadar tehlikeli bir enerjiyi yatak odamıza kadar sokup, her an onunla iç içeyiz fakat tabi sürekli bu tehlikeyi ensemizde hissetmiyoruz. Aslında bunun en önemli sebebi kullanmış olduğumuz koruyucu aletler.

Elektrik Sigortası

Bu koruyucu cihazlardan en sık duyduğumuz sanırım sigortalardır. Sigorta görevi gereği hem cihazlarımızı korur hem de güvenliğimiz açısından çok büyük öneme sahiptirler. Sigortanın görevi akımı sınırlamaktır yani sigortanın izin verdiği akım sınırını aşan bir akım şebekeden çekilirse bu cihaz durumu tespit edip enerjiyi keser.

Sigortalar sınırlandıkları akıma ve şebeke cinsine göre sınıflandırılırlar bunlar üç faz veya tek faz sigortalar ve akım miktarına göre 8 amperlik, 10 amperlik, 30 amperlik… sigortalardır. Evlerimizde çoğunlukla tek fazlı şebeke kullanmaktayız ve bu yüzden tek fazlı sigortalar kullanırız. Sigortaların sınırlayacağı akımı ise kullanılacak cihazlara göre seçmeliyiz. Örneğin mutfak hattına giden enerji tesisatında sigortamızı büyük seçmeliyiz; örneğin 16 Amper. Çünkü mutfağımızda diğer odalara nispeten fazla elektrikli eşya vardır ve bunların beslenmesi fazla akım gerektirir. Ama bir oturma odası için 8 amperlik bir sigorta yeterli olacaktır çünkü enerji bir-iki elektronik cihaz ve aydınlatmadan başka bir şey için kullanılmaz. Burada en çok dikkat edilmesi nokta ise sigortaların tesisat ile uyum içerisinde olmasıdır. Yani işin ehli olmayan insanların bu noktada oldukça dikkatli olması gerekiyor. Daha önce tesisatı profesyoneller tarafından yapılmış bir evin sigortasını kafamıza göre değiştirmemeliyiz. Mesela banyoya elektrikli bir şofben alan şahıs banyo sigortasını 30 amperlikle değiştirip cihazının çalışmasını isteyebilir fakat bu durumda daha önce çekilmiş ince enerji hatları cihaz çalışınca ısınmaya başlayacak ve bu ısınma belli bir sonra yangına dönüşebilecektir. Birçok kaza bunun gibi bilinçsizce yapılan davranışlardan kaynaklanmaktadır. Sigortamızın bize hizmetlerinden biri de zaten budur yani tesisatın kaldırabileceği akımı sınırlar ki fazlasını çekemeyesiniz. Eğer illa ki fazla enerjiye ihtiyacınız varsa o zaman tesisatı da sigortayla birlikte değiştirmeliyiz.

Kaçak Akım Rölesi

Kaçak Akım Koruma Şeması

İkinci olarak çok önemli bir cihazdan bahsedeceğim. Bu cihaz kaçak akım rölesidir. Kaçak akım rölesi insanın hayatı açısından çok önemlidir çünkü insan vücudundan geçen 150-200 mili amper akım artık yavaş yavaş insan için hayati risk taşımaktadır ve evlerde kullandığımız kaçak akım röleleri sadece 30 mA’lik bir kaçağı tespit ettiğinde enerjiyi keser. Böylece güvenlik açısından çok önemli bir yere oturur. Kaçak akım rölesi devresel bir teoriyi baz alarak çalışır; şebekeden çıkan akımla geri dolaşıp şebekeye giren akımı karşılaştırır ve bu karşılaştırmada akım miktarları eşitse sistem çalışmaya devam ettirilir. Fakat şebekeden çıkan akım prize elini sokmuş bir çocuğa doğru yol almışsa bu durumda geri dönen akım girenle eşit olmayacağından anında şebeke enerjisi kesilir ve böylece çocuk küçük bir çarpılma dışında hayati tehlike yaşamadan durumdan kurtulur. Evlerde kaçak akım rölelerine çok önem verilmemektedir fakat kesinlikle her dairede en az bir kaçak akım rölesi bulunmalıdır. Kaçak akım rölesi bunun dışında bozulan bir cihazımızda toprak hattına giden bir kaçağı tespit edip cihazlarımızın da bozulmasına engel olurlar. Bu yüzden evdeki cihazların açısından da çok önemlidir.

Topraklama Hattı

Üçüncü olarak ise topraklama hattından bahsedeceğim. Belki en az dikkat edilen konuların başında topraklama hattı gelmektedir çünkü toprak hattı olmadan da cihazlarımız çalışabilmektedir. Fakat cihazlarımızın nötrü çoğu zaman varistör denilen bir devre elemanı ile toprağa bağlanır ve bu varistörler yüksek gerilim gibi tehlike anlarında cihazları korumak için kısa devre olarak akımın toprağa akmasına ve kaçak akım rölesini tetiklemesine yardımcı olurlar. Böylece cihazlarımızın korunmasına yardımcı olurlar.

Genel olarak toparlayacak olursak sigortalar elektrik tesisatımızı, kaçak akım röleleri bizi, topraklama hattı ise cihazlarımızı koruyor diyebiliriz ve tabii ki dolaylı yollarla üçü de hem bizi hem cihazları hem de tesisatımızı korumaktadır. Böylece bu tehlikeli enerjiyi ta odamızın içine kadar sokup rahatlıkla nimetlerinden faydalanabiliriz. Kaçak elektrik kullanmaya kalkan veya kendi başlarına ucuza iş çıkarmak için tesisatlarla uğraşan vatandaşların hayatlarıyla oynadığını önemle belirtmek isterim.

Ahmet Cemal KURTULMUŞ
Elektrik Eletronik Mühendisi