“Takvim” sözcüğü Arapça kökenli bir sözcük olup, zamanı yıllara, aylara, haftalara ve günlere ayıran çizelge, yöntem, izlencedir. En net biçimiyle zamanın tarifi için parçalara bölünmesi yöntemidir. Sosyal, ticari ve dini gayelerle düzenlenmiş sistemlerdir. Güneş ve ay döngüsü gibi farklı astronomik olayların göz önüne alınarak planlamaların yapılabildiği gibi, hasat zamanı, suların yükselmesi yahut çekilmesi gibi farklı doğal olayların da dikkate alınarak düzenlenmesi mümkündür ki, birçok uygarlık ve kavim adeta kendi yaşantı ve kültürüne uygun takvim biçemini geliştirmiştir.
Takvim Sözcüğü
“Takvim” kelimesi Arapçadan İslam dininin benimsenip kabul edilmesiyle Türkçeye geçmiştir. Mana bakımından düzeltme, doğrultma manasına geldiği gibi, konum belirtme, (enlem-boylam) ölçme manaları da vardır. Takvim sözcüğünün kullanıldığı bilinen en eski kaynak Câmi-ül Fürs (1501) yazıtıdır.
İngilizcede karşılığı; Calender, Almancada; (der) Kalender, Eski Türkçe (Öztürkçe) karşılığı ise; “Yim, Günleç” olarak bilinir.
Takvimler ve Tarihçesi
Miladi, Hici, Rumi, 12 Hayvanlı, Maya gibi bilinen ve zamanında yaygın kullanılmış birçok takvim çeşidi vardır. Kimisi güneşe, kimisi ayın döngüsüne, kimisi de doğal olaylara bağlı olarak biçem uygulamaktadır. Tarihte ilk güneş esaslı takvim, Mısır Medeniyeti, ay esaslı takvim ise Sümer Medeniyeti tarafından geliştirilip, kullanılmıştır. Her medeniyet ve toplum geliştirdikleri takvimlerde kendilerine önemli varsaydıkları başlangıç günü belirlemiştir. Misal; Müslümanlar hicreti, Romalılar Roma’nın kuruluşunu, Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç kabul etmiştir.
Mısırlar güneşe, Sümerler başta olmak üzere Ortadoğu ve Babil kavimleri ise aya göre yıllık takvim planlaması yapmıştır. Mayalar ise aksine yıllık değil, hem geçmişe, hem de geleceğe yönelik bir takvim planlaması hazırlamıştır. İlk takvimi Mısırlıların kullandığı öngörülse de aslında hakikat, ilk insanın dünyaya zuhur etmesinden sonra yaratıcı tarafından gönderilmiş sahifelerde zamana ilişkin bilgilerin verildiği ve ilk takvimin de onlar olduğu bilgisidir. Birçok ilim gibi takvim ilmi de semavidir ve yüce yaratıcı tarafından insanlığa öğretilmiştir.
Modern ilk takvimlerin temeli ise 8. Yüzyılda atılmış, M.Ö. 46’da Jül Sezar tarafından kullanıma sokulmuş Jülyen Takvimine dönüşmüştür. Bu takvim, M.S. 8. Yüzyılda son halini Agustus döneminde kazanmıştır.
Takvimler
12 Hayvanlı Türk Takvimi: Güneş yılı esaslı, her yılın bir hayvan ismiyle betimlendirildiği takvimdir. 12 gün, 12 ay, 12 yıl zaman betimlemesi vardır.
Celali Takvim: Büyük Selçuklu Döneminde geliştirilmiş güneş esaslı takvimdir.
Hicri Takvim: Başlangıcı Mekke’den Medine’ye hicret olan Ay esaslı takvimdir.
Rumi Takvim: Güneş esaslı Osmanlı dönemi resmi –mali işlerde kullanılmış ve geliştirilmiş takvimdir.
Miladi Takvim: Güneş esaslı, temeli Mısırlılara dayanan takvimdir.
Asur Takvimi: Ay esaslı, Asur’da inşa edilmiş ilk tapınaktan esinlenilerek geliştirilmiş takvimdir.
Halk Takvimi: Genel kabul görmeyen, bölgesel kullanılan ve her halk tebaasında farklılık gösteren takvim çeşididir. Tarım araçlarına, iklimsel değişimlere, hava vakalarına göre farklı ay isimleri kullanılmıştır. Türk topluluklarında en yaygın biçimde kullanılmıştır.
Mevlüt TAPAN