Kültür kelimesi, “Culture” olarak Fransızca kökenlidir. İlk Latince inşa etmek, işlemek, süslemek ve bakmak manasına gelen “Colere” kelimesinden türemiş “Cultura” olarak Fransızca ve diğer Avrupa dillerine geçmiştir. İngilizce “Culture”, Almanca “Kultur”, Türkçe Kültür” olarak karşılık bulmuştur.

>> Kültürün Özellikleri
>> Kültürün Öğeleri ve Türkiye
>> Millî Kültür Öğeleri ve Türk Kültürü

Cumhuriyet’ten önce Osmanlı ve öncesi Türk-İslam toplumlarında kültür sözcüğü için Arapça kökenli “Hars” kelimesi kullanılmaktaydı. Bir topluma özgü fikir, sanat eseri, yapı, gelenek ve görenek vb. tüm unsurların bütününü ifade etmek için kullanılmaktaydı. İslamiyet’ten önceki Türk toplumlarında ise bu yapı ve mana için “Bodun” sözcüğü kullanılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonraki dönemlerde TDK (Türk Dil Kurumu) bu yapı ve kültür sözcüğü için “Ekin” kelimesini önermiştir.

Günümüzde “kültür” medenileşme, çağdaşlaşma halleri içinde kullanılmaktadır ve “Uygarlık” sözcüğü ile karşılık bulur.

Kültür, bir ulusun sahip olduğu bütün maddi ve manevi değerlerinin bütünüdür. Yeme-içme, yaşam şekli, geçim sağlama, dil-konuşma, inanç, mit, efsane, görenek ve gelenek, töre, milli duygular, düşünceler, ahlak vb. tüm unsurları kapsar. Dil, İnanç, Fikir ve Tarihi varlıklar kültürün en önemli parçalarıdır. Kültür ise bir ulusu, medeniyeti ayakta tutan en önemli yapı taşıdır. Kültür bozulması, yok olması o olusun da bozulması ve yok olması demektir.

Kültürün Özellikleri

  • Kültür göreceli bir kavram olup, her topluma özgü yapısı bulunur.
  • Tarihseldir ve geçmişten günümüze süregelmektedir.
  • İnsan eseri olarak kültür meydana gelir.
  • Durağan olmayıp, zaman içerisinde değişime uğrar. Değişim hızı ve oranı ise kültürden kültüre farklılık gösterir.
  • Toplumsaldır ve öğrenilen yapıya sahiptir.
  • İhtiyaç giderici, öğeleri arasında ahenk barındıran kurallar sistemidir.
  • Bütünleştirici olarak işleyiş gösterir.

Üst Kültür: Toplumun her kesimince bilinip benimsenen geçerli genel kültürdür. (Anadolu kültürü, Çin kültürü, İtalyan kültürü, Türk-İslam kültürü vb.)

Alt Kültür: Üst kültür içerisindeki öğelerin kendi özgü yapılarında sahip oldukları kültürdür. (Yörük kültürü, Amerika’daki Kızılderili kültürü, Zenci kültürü, Göçmen kültürü vb.)

Kültürlenme: Toplumun kültürünü yeni nesillere sosyalleşme yöntemiyle aktarmasıdır. (Türk toplumunda yetişen, yaşayan bir birey Türk gibi düşünür, davranır ve giyinip, yer-içer.)

Kültürel Yayılma: Farklı etkenlerle bir ülke veya bölge kültürünün dünyadaki diğer kültürlere yayılması, etkileşime girmesidir. (Avrupa Birliği ülkelerinin zamanla birbirlerini etkilemesi, Türk-Kürt-Laz-Fars-Arap toplumlarının eski çağlarda birbirlerini her açıdan etkilemiş olması…)

Kültürel Gecikme: Toplumdaki maddi kültürel öğelerin değişim hızına manevi kültür öğelerinin yetişememesi, uyumsuzluk ve görgüsüzlük durumları. (Maddi kültür olarak cep telefonu hızla yaygınlaşırken, manevi kültür olarak onu kullanma görgüsü aynı hızla gelişememektedir. Netice olarak ise toplu mekânlarda yüksek sesle konuşulmakta, tiyatro, cami, cenaze evi gibi alanlarda telefonları kapatmaya özen gösterilememektedir. Toplumda kültürel Gecikme kavramı, “görgüsüzlük, sonradan görme” gibi kavramlarla kullanılmaktadır.)

Kültürel Şok: Birey veya toplumların kendi kültürlerine ait olmayan başka ortamlara katılması sonucu yaşanılan bunalım, uyumsuzluk halidir. (Almanya’ya giden ilk Türk işçilerinin uyum sorunları, kentten gelin olarak köye giden kızın durumu, Metropollerde yaşam sürdüren birisinin Doğu illerinde kırsal kesimlere atanması, göreve mecburi gitmesi vb.)

Kültür Emperyalizmi: Gelişmiş ülke kültürlerinin gelişmemiş ülke kültürlerini etkilemesi durumudur. Özellikle kitle iletişim araçlarıyla kendi kültürlerine benzetme, mevcut kültürleri bozma veya yozlaştırma durumudur. Sömürgeciliği kolaylaştıran en önemli durum kültür emperyalizmidir. (Batı kültürünün TV, İnternet, Film, Dizi vb. araçlarla diğer gelişmemiş ülke kültürlerini kıyafet, eğlence, yeme ve tüketim alışkanlıklarıyla etkilemesi, kendisine benzetmesi ve bu sayede ürettiği ürünler için çok daha geniş Pazar bulabilmesi.)

*Emperyalizm: Bir ülkenin başka bir ülke kaynaklarını sömürmesidir.

Kültür Asimilasyonu: Bir kültürün içindeki azınlık kültürü eritmesi, kendisine benzetmesi durumudur. Normal bir yaşantısal süreçle olabildiği gibi devlet veya yönetim eliyle de gerçekleştirilebilir. Doğal olabileceği gibi zorla da yaptırım uygulanarak azınlık kültürün asimile edilmesi mümkündür. (Bulgar Türklerinin zamanla Slav kültüründe erimesi, Anadolu topluluklarına ait kültürleri zamanla Türk – İslam kültürü içinde erimesi, Azteklerin Meksika’da İspanyol kültürü içinde erimesi veya Çin, İran, Rusya ve Romanya gibi ülkelerde zorla Türk, Müslüman toplumlarının sahip olduğu kültürlerin yok edilmesi, asimilasyona uğratılması gibi…)

Kültürel Yozlaşma: Yabancı kültürlerin mevcut kültüre olan olumsuz etkileriyle etkileşime giren kültür mensuplarının kendi kültürlerine sahip çıkmaması sonucu oluşan kültürel bozulma durumudur. (Gençlerin Avrupa – Batı kültürüne özenmesi, Yardımlaşma yerine çıkar, menfaat, duyarsızlaşma durumunun batı kültüründen alınması, Anadilin yabancı kültür dilindeki sözcüklerle doldurulması, özgün kültür dili yerine yabancı sözcük kullanımı, Dini bayramların özünden uzaklaştırılması ve batı kültürü gibi tatile dönüştürülmesi, işyeri adlarında batı dillerinin kullanımı vb.)

*** Ülkemizde Kültürü ilk tanımlayan Ziya Gökalp’tır. Ziya Gökalp; “bir topluma özgü, sanat, din, gelenekler ve adetler.” şeklinde kültürü tanımlamış, ayrıca millî olduğunu da vurgulamıştır.

Kültürün Öğeleri ve Türkiye

Kültürün en temel öğesi dil, edebiyat, sanat ve mimaridir. Bunların kapsamında fikir, yaşam tarzı ve ahlakî bakış açısı bulunur.

  1. Dil: Kültür öğelerin en başında gelen dil, kültürleri kültür yapan en kıymetli öğedir. Dilini kaybeden kültürünü de, ulusal değerlerini de kaybeder. Türkiye’nin dili Türkçedir. Ağızları, şiveleri, eski yöresel kelime ve Osmanlıca sözcükleri, yüzlerce yıldır süregelen ve kullanılagelmiş Arapça, Farsça kökenli sözcük ve yapılarıyla Türkçedir. Anadolu topraklarında varlığını sürdüren Kürtçe, Lazca, Çerkezce, Ermenice, Rumca, Boşnakça, Çeçence, Zazaca, Gürcüce, Arnavutça ve daha saymadığımız nice Anadolu dilleri Türkiye’nin kültürü, kültürel öğelerinin başıdır.
  2. Din: İnanç, mit, efsane vb. tümü kültürün öğelerindendir. Türkiye’nin dini inanç kültürü oldukça çeşitli inanç sistemiyle bir bütün ve kültürel zenginlik barındırmaktadır. İslamiyet, Hıristiyanlık ve Yahudilik üç kutsal kitaba sahip dinin mezhep, tarikat ve fırkasıyla bir kültürü yansıtan öğeleri Türkiye’nin kültürüdür. Kendi içinde birer kültür olan bu inanç kültürü, genele bakıldığında Anadolu’nun öz kültürüdür.
  3. Gelenek-Görenek ve Töreler: Yazılı olmayan yaşam davranışlarını içerir. Toplumun kimliğidir. Çeşitliliği ile dünyanın en seçkin gelenek, görenek, adet ve törelerine sahiptir Anadolu toprakları. Türkiye, bu hususta en zengin geleneklere ve göreneklere sahip kültürü içerir.
  4. Sanat: Dünya sanatından abidelerle beraber kendine özgü minyatür, çini, halı dokumacılığı, web tasarım, fotoğrafçılık, moda-tasarım, dekor ve süsleme sanatlarıyla Anadolu, Türk-İslam, Türkiye motifinde özgü bir kültür barındırmaktadır Türkiye.
  5. Diğer Kültür Öğeleri: Bir coğrafyanın, kültürün öğeleri arasında birçok öğe bulunur. Bunlardan bazıları;
    • Halk bilgisi,
    • Ahlak anlayışı,
    • Dünya görüşü,
    • Hukuk sistemi,
    • Sosyal yardımlaşma biçimi,
    • Konukseverlik,
    • Eğitim,
    • Ekonomi,
    • Teknoloji,
    • Değerler ve Tutumlar,
    • Tarihi varlıklar,
    • Geçmiş Vaka ve değerler,
    • Semboller, Tabular, Törenler vb.

Millî Kültür Öğeleri ve Türk Kültürü

Ulusal (Millî) kültürün temel öğeleri; Dil, Din, Gelenek – Görenek, Sanat, Dünya Görüşü ve Tarihtir. Bu durumda Türkiye’nin ulusal kültürüne ait birkaç örnek şunlar verilebilir;

Dil: Türkçe

Din: İslamiyet (Sünni)

Gelenek – Görenek: Bayram ziyaretleri, büyüklere saygı, el öpme, sağ elle yemek yeme vb.

Sanat: Minyatür, Hüsnü Hat, Figûrat, Musikî, Türkü, Ata barı, Ebru, Dokumacılık, Bakırcılık, Camcılık, Kanaviçe, Çömlekçilik vb.

Dünya Görüşü: Her Türk asker doğar, Askerlik vatanî vazifedir, Temizlik imandandır, ölüm Allah’ın emridir, söz namus borcudur vb.

Tarih: Çanakkale Zaferi, Kurtuluş Savaşı, Kıbrıs Harekâtı, Mohaç Meydan Muharebesi, Osmanlı Medeniyeti ve Tarihi, İslam Tarihi ve Medeniyeti…

Mevlüt TAPAN