Bilindiği üzere birçok dilde olduğu gibi Türkçede de gün isimleri farklı diller etkileşim yaşamış ve alıntı sağlamıştır. Avrupa dilleri Latince ve Yunancadan etkilenmişken, Türkçe de Farsça ve Arapçadan etkilenmiştir. Cuma sözcüğü de köken olarak Arapçadır ve Perşembe ile Cumartesi günlerinin arasında haftanın beşinci gününü temsilen kullanılmaktadır.
Arapça جمع (Cem) sözcüğünden türemiştir ve toplamak anlamındadır. Cem etmek; toplamak manasında olup, “Cum’a” ise “toplanma günü” anlamına gelmektedir.
İngilizcede; Friday, Almancada; Freitag olarak karşılık bulur. Müslümanlar için en kutsal ve önemli gün olarak kabul edilmektedir.
Öztürkçede (Eski Türkçe) tıpkı Latince gibi sayısal değerlerle günler betimlenirdi. Birinci gün, ikinci gün, üçüncü gün… Şeklinde ifade edilirdi. Cuma günü de altıncı gün olarak karşılık bulurdur. İslam dininin Türk boylarınca benimsenip kabul edilmesiyle beraber kutsal kitap Kur’an-ı Kerim yoluyla Arapçadan Türkçeye geçmiştir. Eski Türkçede “Altınç” olarak karşılık görmektedir. Kur’an-ı Kerimde toplanma günü olarak betimlenmeden önce Araplar, “Cuma günü” için arube, yewm ül arube (يوم ال عروبة) ya da altıncı gün manasına gelen yewm üs sadis (يوم ال سادس) sözcüklerini kullanmaktaydı.
“Cuma” sözcüğünün kullanıldığı ilk yazılı kaynağın “Cum’a” Tezkiret-ül Evliya (1341) olduğu bilinmektedir. Öncelerinde ise sözlü kullanımı bulunmaktaydı ve ilk kullananın Milet’li Anaksimandros (MÖ 6. yy) olduğu yönünde bir takım rivayetler vardır. Coğrafyacı Hipparkhos ve Ptolemaios’un eserleri vasıtasıyla Arap camiasında değer bulmuştur.
Dünyada Cuma Günü
Müslümanların kutsal ve ibadet maksatlı toplandıkları bayram günüdür.
Hristiyanlarca Paskalya’dan evvelki Cuma Günü, Hz. İsa (A.s)’nın çarmıha gerildiği gün olarak kabul edilmekte ve yas günü olarak vuku bulmaktadır.
Ayın 13’ünün de Cuma gününe rastgeldiği günler de bazı inanışlarca uğursuzluk olarak kabul edilmekte ve yas mahiyeti taşımaktadır.
2018 yılında ilk defa yaygın biçimde birçok firmanın kullanımıyla da Türkiyede de duyulmaya başlayan “Kara Cuma” olarak nitelendirilen alışveriş çılgınlığının yapıldığı Cuma günüdür. İngilizce karşılığı “Black Friday”, Şükran günü (Thansgiving Day) olarak nitelendirilmiş günün ertesi sabahında yaşanan alışveriş çılgınlıdır. Birçok ünlü marka bu günde %80’e varan indirimler yapabilmektedir.
Kara Cuma olarak nitelendirilmesinde ise iki inanış söz konusudur. Firmaların kapılarını sabah 04:00 gibi saatte açması ve günün henüz ağarmamış olması, bir diğeri ise mağazaların tamamen boşaltılması, insanların alışveriş uğruna izdiham çıkartıp birbirlerini ezmesi ve hatta bazılarının hayatını kaybediyor olabilmesidir.
Not: Birçok yaygın söylenti ve bilince Hristiyanların Cuma gününü mübarek saymadığı yönünde olsa da Kilise ve Hristiyanlarca da Cuma günü önemlidir ve merhamet günü olarak kabul edilmiştir. Öyle ki, oruç tutulup, bolca dua edilmesi önerilir.
Mevlüt TAPAN