Yapay dil, insan yapımı dil veya sistematik dil olarak adlandırılan ve son zamanlarda fantastik, bilim-kurgu romanları ve dizileriyle popülerleşen bu diller, konuşuna pek olmayan ama kendine özgü yapısıyla varlığını sürdüren dillerdir. Yapay diller, bilinen diğer dillerin aksine kaynağı bilinen, dilin oluşturucusu belli olan dillerdir. Dilbilgisi yapısı, tarih akışı ve insanların gündelik yaşantısı içinde evirilip, değişime uğramamış, tam anlamıyla bir veya birkaç kişilik komisyon tarafından oluşturulmuş dillerdir.
2003 yılında Eurovision Şarkı Yarışması’nda Belçika temsilcisi olan Urban Trad grubu, “Sanomi” adlı parçayla ilk uydurma dil şarkısını seslendirmiş, 165 puan alarak da Eurovision Şarkı Yarışması’nda 2. olmuşlardır.
Dünyanın İlk Yapay Dili Osmanlı Uygarlığında
Dünyanın ilk yapay dili, kişisel çabalarla bilinçli oluşturulmuş olan “Bâleybelen” yapay dilidir. 16. Yüzyılda Muhyî-i Gülşenî’nin icat ettiği bu dil, kelime anlamıyla “dilsizlere dil veren” demektir. İlk dünyanın yapay dili olmasına rağmen gariptir ki, çoğu akademisyen dahi bu bili bilmez ve hatta pek tanımaz. En popüler olan yapay diller arasında “Esperanto” gelmektedir.
İlk yapay dil olan Bâleybelen, Arapça, Türkçe ve Farsça söz diziminden oluşturulmuştur. Bu dilin 10.000 civarı sözcüğe sahip bir sözlüğü bulunur. Bu dil, eski zamanlarda öğretilerin insanlara aktarılmasını ve gizli topluluklar arası anlaşmaların sağlanması amacıyla oluşturulmuştur.
Yapay Dil Çeşitleri
Mühendis Dilleri: Daha mantıklı dillere bölünmüş, felsefi diller veya deneysel diller olmak üzere ayrılan ve deney amaçlı geliştirilen dillerdir. Bu diller daha çok felsefe, mantık ve dilbilim esası güder.
Yardımcı Diller: Uluslararası anlaşmayı sağlayabilmek amacıyla geliştirilmişlerdir.
Sanatsal Diller: Estetik, zarafet, zevk ve mizahi bir etki oluşturabilmek amacıyla özel olarak tasarlanmış eğlenceli dillerdir.
Öncül Diller: Hiçbir yapay veya doğal dilden sözcük almayan dillerdir.
Sonrasıl Diller: Diğer yapay veya doğal dillerden sözcük alımı ile geliştirilmiş dillerdir.
Kişisel Yapay Diller. Bir kişiye özgü oluşturulmuş yapay dillerdir.
Gizli Yapay Diller: Belli bir kesim içerisinde konuşulan, kullanılan yapay dillerdir.
Hayali Yapay Diller: Destan, roman ve masallardaki kahramanlara özgü oluşturulmuş hayali yaratık dilleridir.
En Çok Tanınan Yapay Diller
Esperanto, Elfçe, İdo Dili, Toki Pona, Kiril Türkçesi, Klingon dili…
En Yaygın Bilinen Diğer Yapay Diller
- Bâleybelen
- Elfçe
- Esperanto
- Idiom Neutral
- İdo dili
- İnterlingua
- Novial
- Volapük
- Klingon dili
- Çataldili
- Jeverouse
- Kara Lisan
- Bakiyye (Hüsnü Hatt-î)
Yapay Diller Nasıl Oluşturulur?
Bir yapay dil oluşturabilmenin birden fazla farklı yolu bulunmaktadır. En temelde oluşturulması gerekenler şunlardır;
- Başka dilden sözcükler alınarak veya özgün bir sesletimle sözcük ve sözcükler oluşturulur.
- Uygun düzeyde ek, yapı ve dilbilgisi kuralları oluşturulur.
- Kelime haznesi oluşturulur.
- Özgü alfabe ve yazım tarzı oluşturulur. Doğal dillerdeki yapılara uygun geliştirme sağlanır.
- Oluşturulan yapay dile özel birkaç cümle ve makale kaleme alınır, çeviri yapılır.
Etkin bir yapay dilin, kendine özgü sözlüğü, dilbilgisi ve kılavuz kitapçığı olmalıdır.
Mevlüt Baki TAPAN