İşletmeler, sahip oldukları varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kayankalrını temel finansal tablolar olarak nitelendirilen bilanço ve gelir tablolarına doğru ve sağlıklı veriler aktararak ya da kayıtlayarak işletmelerin gerçek durumunu belirlemek ve kontrol altında tutabilmek adına dönemsellik ilkesi gereği her dönem sonunda envanter işlemi yapma ihtiyacı duyarlar.

Türk Ticaret Kanunu 72. madde ve VUK 185. maddeleri envanter yapma yükümlülükleri getirmiştir. Bu bağlamda TTK’nın 73. maddesi envanter işlemini ‘Envanter çıkarmak; saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek suretiyle, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçlarını kat’i bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektedir. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymeti ifade eder.’ şeklinde tanımlanmaktadır. 

VUK ise 186. maddesinde envanteri; ‘Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde müfredatlı olarak tespit etmektedir. Öyle ki, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur.’ şeklinde tanımlamıştır.

Tanımlarda da görüldüğü üzere envanter işlemleri, gerek mevzuatların gerekse finansal kurum ve kuruluşların, işletmelerin bilançolarını doğru okuyabilmeleri açısından oldukça önemlidir.

Yine tanımlarda görüldüğü üzere bilanço günü ifadesi bilançoların düzenlendiği günü ifade ederken, hesap dönemi ise genellikle bir takvim yılı itibariyle oluşan işletme faaliyetlerini kapsamaktadır. 

Envanter Çeşitleri

Envanter işlemleri teknik olarak aynı olmakla birlikte düzenleme amaçları ve zamanlarına göre farklı isimler almaktadır. 

  • İşletmenin kuruluşu aşamasında çıkarılan envantere ‘kuruluş envanteri’;
  • Faaliyet dönemleri başlarında düzenlenen envantere ‘dönem başı ve başlangıç envanteri’;
  • İşletmenin bir başka işletmeye devinrdne önceki envantere ‘devir envanteri’;
  • Faaliyet dönemlerinin sonunda düzenlenen envantere ‘dönem sonu envanteri’;
  • İşin terki, tasfiyesi ve iflas halinde tasfiyenin veya iflasın başında ve sonunda olmak üzere ‘tasfiye başlangıç, tasfiye sonu ve iflas envanteri’ düzenlenebilir.

Envanter işlemleri için gerek TTK gerekse VUK’daki tanımlardan yola çıkarak envanter işlemlerini mhasebe dışı envanter ve muhasebe içi envanter işlemleri olarak sınıflandırabiliriz. Her iki kanun maddesinde de belirtildiği üzere, iktisadi kıymetlerin sayılması, tartılması ve ölçülmesi suretiyle tespit ve değerleme işlemlerinin yapılması muhasebe dışı envanter olarak kabul edilir. Bu değerleme ve tespit işlemlerinin, kayıtlanan hesap ve muhasebe bilgileriyle uyumlu hale getirilmesi ve doğru bilgilerin aktarılması için yapılan düzeltme işlemlerine muhasebe içi envanter işlemleri adı verilir.

İşletmelerde envanter çıkarılırken genellikle aşağıda belirtmiş olduğumuz işlem sırası izlenir;

  • Dönem içi muhasebe kayıtlarına göre dönem sonu genel geçici mizanın düzenlenmesi,
  • Muhasebe dışı envanter işlemleri,
  • Muhasebe dışı envanter işlemeleri ile iktisadi kıymetlerin durum tespiti yapılarak oluşan farkların gerekli olan muhasebe içi envanter veya düzeltmelerin kayıtlarının yapılarak envanter verilerinin gerçeğe uygun kayıtlanması,
  • Muhasebe ici envanter ve gelir gider hesaplarının dönem sonu kayıtlarına göre kesin mizanın düzenlenmesi,
  • Nihai olarak kesin mizandan hareketle dönem sonu finansal tabloların düzenlenmesidir. 

Envanter, TTK 72. madde ve VUK 185. Madde hükümlerine göre ne zaman çıkarılacağı belirtilmiştir. 

Buna göre işletmelerin kuruluş tarihlerinde ve her hesap dönemi sonunda envanter çıkarmaları gerekir. İşletmelerde kural olarak her hesap dönemi 12 aylık takvim yılını ifade eder. Her dönem sonunda çıkarılan envanter, izleyen yılın dönem başı envanterini oluşturur. Faliyet süresi bir takvim yılından kısa olan işletmelerde ise yılın faaliyette bulundukları dönemi itibariyle envanter işlemelerini yaparlar. 

Faydalı olması temennisiyle…

Emre KAYAALP