Öncelikle muhtar kelimesinin dilimize Arapça’dan geçtiğini ifade edelim. ‘Seçilmiş kimse‘ manasına gelmektedir. Seçilmiş kişi ifadesinden anlaşıldığı üzeree muhtarlar da görevlerine seçim sonucu atanırlar. Köy yada mahalleyi idare eden müdir pozisyonundadır.

Kim tarafından seçilir sorusunun yanıtı şöyledir;

Mahallenin ve köyün idarecisi olan muhtarlar o mahallede ikamet eden vatndaşlar tarafndan oylanarak seçilmektedir. Hiçbir partinin muhtarlar üzerinde bir rolü yoktur ve partiler aracılığıyla aday olamazlar. Göreve atandıktan sonra toplam muhtarlık yapma süreleri 5 yıldır.

Halk oylaması sonucu göreve getirilen muhtar verilecek kararları diğer 4 üyeden oluşan ihtiyar heyetiyle birlikte verirler. Bu 4 üye ile ilgili bazı kararlar vardır. Mesela 1. derece akraba (anne, baba, büyükanne, kardeş) heyet olamaz. 4541 sayılı kanunun 10 maddesince yasak getirilmiştir.

İstanbul’da temelleri atılan muhtarlık serüveni 1829’dan günümüze kadar gelmiş ve devam etmektedir. Küçük birimlerin güvenliğini korumak adına 2. Mahmut Yeniçeri Ocağını kaldırdıktan sonra tehlikeye meyda vermemek adına muhtarlık teşkilatını kurmuştur. 1864 yılında yasalaşmıştır. Diğer adı Teşkil-i Vilayet nizamnamesidir.

1876 yılında ise muhtarların görevleri ve yetkileri daha net bir şekilde ortaya koyularak ismi İdare-i Umumiye-i Vilayet nizamnamesi olmuştur.

1913 senesinde değişen yasa ile İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanun-u Muvakkatı olmuştur. Bu yasa ile muhtarlıklar ve idari mahalle yönetimiyle alakalı bütün düzenlemeler yürürlükten kaldırılmış ve muhtarların görevleri sonlandırılmıştır.

Yasal olarak bir düzenleme olmasa da muhtarlar ellerinden alınan görevleri kimin yapacağını bilemediği için görevlerine fiilen devam etmişlerdir.

1930 yılında Belediyeler Kanunu çıkarılmıştır ve bu kanundan tam 3 yıl sonra yani 1933’de yeni bir düzenleme geçiren muhtarlıklar yeniden kapatılmıştır. Günümüzde devam eden muhtarlıklar 2004 yılında bakanlar kurulu ie yeniden kabul edilip muhtarlar göreve başlamışlardır. Ülkemizde yaklaşık 17 bin küsür mahhalle muhtarı 36 bin küsür köy muhtarı oduğu bilinmektedir.

Muhtarların Görevleri Nelerdir?

Nüfus kanunu hükümerine göre, vatandaşaların taleplerin göre ilmuhaber vermeleri, askerlik kanuna göre ise yoklama memurları tarafından istenilen bilgileri paylaşmak askere gideceklere evraklarını tebliğ etmek, davete icabet etmeyenler hakkında bilgi vermek muhtarların görevleri arasındadır.

Muhtarlar aynı zamanda 1086 numaralı Hukuk Usulü Mahkemeleri Kanunu’na göre Sulh hakimliğinde görülecek davalara ait vekaletname imzalarını ya da imza vazına muktedir olmayan ya da yazı yazmayı bilmeyen şahsın kullanacağı mührü veya el ile yapacağı işareti onaylamaktadırlar.

Muhtarların seçim döneminde sandık seçim pusulalarını askıya çıkarması seçmen kağıtlarının dağıtılması işlemlerini yaparlar. Aynı zamanda sandık seçim kurullarına katılmak ile görevlidir.

Muhtarlar, cadde, sokak, meydan levhası gibi levhaların kontrolünü yapar, değiştirilmesi ya da yenilenmesi gerekiyorsa belediyeye bildirir.

Muhtarların  bölgedeki kimsesiz, sakat, muhtaç ya da yaşlıların tespitini ve ihitiyaçlarını gidermekle yükümlüdürler.

Görevini kasıtlı olarak gerçekleştirmeyen ya da belirli bir kusur neticesinde görevini gerçekleştiremeyecek durumda olan muhtarlar bağlı oldukları kaza idare heyeti kararı ile görevden uzaklaştırılırlar. Muhtarın almış olduğu yanlış, kusurlu ya da köye ya da kasabaya zarar verici nitelikteki kararları valinin bozması mümkündür. Ancak bu kararların valiler tarafından yeniden alınması mümkün değildir. Bu kararların yenilenebilmesi için yeni bir muhtar seçimi ve yeni muhtarın kararı gereklidir.

Emre KÖME