Enflasyon; fiyatlar genel seviyesinin sürekli artışı demektir. Eğer piyasadaki mal ve hizmetlerin fiyatları sürekli artış eğiliminde ise o piyasada enflasyon var demektir.

Sitemizin kıymetli yazarı Esma Toprak‘ın halihazırda sitemizde yayınlanan enflasyonu açıkça tanımlayıcı yazısından enflasyon hakkında daha detaylı bilgi edinebilirsiniz. Esma Toprak’ın yazısı için aşağıdaki bağlantıya tıklayınız;

Enflasyon Nedir? Türk Lirasına Etkileri Nelerdir?

Bizim yazımızın amacı Enflasyonun derinlemesine tanımını yapmak değil enflasyonun sebeplerinin başında gelen fiyat artışlarına dayalı olarak sınıflandırılan enflasyon türlerini açıklamak….

1. Sürünen Enflasyon

Sürünen (rahvan/sinsi) enflasyon fiyat artışlarının oldukça az olduğu enflasyon türüdür. Enflasyonun tek haneli olduğu durumlarda denebilir. Ancak sürünen enflasyondan kasıt enflasyon oranının %0 olması değildir. Piyasada %0 oranında enflasyon istenen bir durum değildir çünkü az da olsa mal ve hizmet fiyatlarının artmaması üreticiyi üretim isteklerini azaltır. Genellikle %1-2 enflasyon ekonomi için makul bir orandır. Bundan dolayı sürünen enflasyon için %3 ve üzeri tek haneli enflasyon demek en uygunu olacaktır.

Sürünen enflasyonda yerli paranın yerine yabancı paraların ”döviz’‘ ikamesi söz konusu değildir. Bireyler tasarruflarının enflasyondan dolayı değer kaybedeceği /aşınacağı korkusuna kapılmazlar. Bankalardaki vadeli ve vadesiz mevduatlarını yerli para cinsinden tutarlar.

2. Aşırı Enflasyon

Aşırı enflasyon: yüksek enflasyon veya dört nala enflasyon olarak da bilinir. Aşırı enflasyonda fiyatlar genel seviyesi sürünen enflasyondaki gibi tek haneli değil çift hanelidir. Enflasyon oranları örneğin %40, %70 düzeylerindendir. Aşırı enflasyondan dolayı mal ve hizmetlerin fiyatı senelik olarak çift haneli oranlarda artar. Bu enflasyon türünde bireyler tasarruflarının satın alma gücünün enflasyondan dolayı değer kaybedeceğini/aşınacağını düşündüklerinden tasarruflarını enflasyondan oranından daha yüksek oranda gelir getirecek yatırımlara yöneltirler.

3. Hiper Enflasyon

Hiper enflasyon durumunda enflasyon oranları üç veya dört haneli rakamlara ulaşmaktadır. Enflasyon o kadar çok ve artan oranda değişmektedir ki aynı malı iki defa aynı fiyata almak neredeyse mümkün değildir. İktisadın en büyük isimlerinden J. M. Keynes Avusturya’da hiper enflasyon döneminde bir bira içene kadar biranın fiyatı arttığı için aynı anda iki bira ısmarladıklarını söylemiştir. Piyasada fiyatların kısa sürede değişmesinden dolayı sözleşmelerde kısa süreliğine yapılmaktadır.

Hiper enflasyon durumunda para değer saklama işlevini kaybeder. Milli paranın ise değişim aracı işlevi kısmen zarar görür. Milli paranın sürekli değer kaybetmesinden dolayı kimse elinde milli para tutmak istemez ve bunun yerine yabancı paralara talep artar. Bununla birlikte mal ve hizmet alımlarında ve sözleşmelerde yabancı paranın kullanım oranı aşırı derecede artar.

Dünya üzerinde en yüksek hiperenflasyon 1946 yılında Macaristan‘da görülmüştür. Yılın ilk yarısında aylık enflasyon %13 kentilyon (13.000.000.000.000.000.000) artmıştır. Hiper enflasyon döneminde Macaristan’da günlük enflasyon % 195 olarak gerçekleşmiştir. Fiyatlar her 15.6 saatte iki katına çıkmıştır.

Dünyada görülen diğer hiper enflasyonlara örnek olarak 1923’de Almanya‘da enflasyon % 29.500, Ekim 1944’de Yunanistan‘da enflasyon % 13.800, Haziran 1994’te Yugoslavya‘da enflasyon % 313 olarak gerçekleşmiştir.

Son olarak Kasım 2008 yılında Afrika ülkesi olan Zimbabve’de enflasyon % 79 milyar 600 milyon olarak gerçekleşmiş, fiyatlar her 24 saatte bir iki katına çıkmıştır. Zimbabve Merkez Bankası 100 trilyon dolarlık banknotlar basmış, 1980 1 Zimbabve doları 1 İngiliz sterlinine eşit iken enflasyondan dolayı 100 trilyon Zimbabve doları 30 Amerikan dolarına eşit hale gelmiştir.

Son olarak küçük bir hiper enflasyon hikayesi ile yazımızı bitirelim.

Kadının biri içinde değeri neredeyse kalmamış bir sepet para ile yolda giderken bir dükkana uğramış ve sepeti dükkanın önünde bırakmış. dükkandan çıktığında ise kadın gördüğü manzara karşısında şok olmuş. Para aynen bıraktığı gibi duruyor ama sepet çalınmış.

Hamza ERBİR