24 Şubat 2016, Cuma günü itibariyle TRT ekranlarında yayına giren Payitaht Abdülhamid dizisi ilk bölümüyle birçok kişiyi ekrana çekmeyi başardı. Bizim Köşe’nin, Sultan II. Abdülhamid’i ve Osmanlı’nın II. Abdülhamid Han devrini konu edinen diziyle ilgisi ise dizi isminde yer alan payitaht kelimesinden kaynaklanıyor. Gündemden Kelimeler köşemizin konuğu olarak bu kelimeyi ağırlamak istedik.
Payitaht kelimesi, esas itibariyle terkibidir; yani birleşik bir kelime olmak haysiyetiyle iki kelimeden meydana gelmektedir. Kelimeyi meydana getiren pa (pay) ve taht kelimelerinin ikisi de Farsça‘dır. Osmanlı Türkçesi, Farsça ve Arapça kelimelerin oldukça yoğun bir şekilde kullanıldığı bir Türkçe olduğu için gayet normal karşılanmalıdır.
Payitaht kelimesini inşikak ettiğimizde yani parçaladığımızda iki kelimeden (pa(y) ve taht) oluştuğunu söylemiştik. Gelelim hem bu kelimelerin hem de bu kelimelerin terkibinden ortaya çıkan asıl kelimemizin ne anlama geldiğini açıklamaya.
Belkıs’ın Tahtı ve birçok hükümdarın gösterişli tahtları oldukça meşhurdur. Tahtın eski Türkçe’de karşılığı ise örgin kelimesidir.
Pâ(y) – پا; Farsça bir kelimedir ve ayak anlamına gelmektedir. Ayrıca Sebat Yayınları’ndan çıkan Osmanlıca-Türkçe Büyük Lugat‘a göre, ‘takat, mukavemet ve iz‘ anlamları da vardır.
Terkibin ikinci kelimesi olan taht kelimesi de aynı şekilde Farsça’dır ve Arap alfabesiyle yazılışı şu şekildedir: تخت
Taht – تخت; hükümdarların oturduğu büyük koltuk, hükümdarlık makamı anlamına gelir. Tahtlar, her zaman ihtişamlı olurlar ve devlet liderinin koltuğu olarak devletin kudret ve ihtişamını sembolize ederler. Belkıs’ın Tahtı ve birçok hükümdarın gösterişli tahtları oldukça meşhurdur. Tahtın eski Türkçe’de karşılığı ise örgin kelimesidir.
Gelelim asıl kelimemize: Payitaht. Yukarıda bahsi geçen iki kelimeden oluşan payitaht kelimesi, hükümetin merkezi, başkent ve başşehir anlamlarında kullanılmaktadır. Birleşik anlamı, tahtın ayağıdır. Kelime asıl itibariyle paytaht şeklinde okunur.
Payitaht ‘Abdülhamid’
Peki dizi yapımcıları Payitaht ‘Abdülhamid’ başlığı ile neyi vurguluyor olabilirler?
Bununla ilgili fikir yürütürsek şunları söyleyebiliriz: Payitaht (başkent) olan İstanbul, hem Osmanlı Devleti’nin hem de Dar’u-l Hilafet olarak İslam aleminin merkezidir. Şüphesiz ki İstanbul ve Abdülhamid, yan yana geldiğinde birçok sembolün bir araya geldiği ve yoğunlaştığı iki ayrı güç merkezi. Payitaht kelimesini Abdülhamid’in vasfı ya da niteliği olarak algılamak çok sağlıklı ve anlamlı değil. Belki, tahtın Osmanlı Devleti’ni temsil ettiğini varsayarsak, Osmanlı Devleti’nin ihtişamının o dönemde tahtın sahibi Abdülhamid’in kendisi olduğu gibi zorlama bir tevil getirebiliriz.
Tabii, Payitaht Abdülhamid’in tek bir şeye değil de iki farklı şeye; Payitahta (başkent) ve Abdülhamid’e ayrı ayrı vurgu yaptığı da söylenebilir. Aslına bakarsanız birçok şey söylenebilir.
Umarım, ilerleyen zamanlarda dizi yapımcıları, dizinin ismiyle alakalı ne kastettiklerini açıklarlar…
Abdullah Yargı