Osmanlı Devleti müfredatımızda anlatıldığı gibi sadece savaşların, fetihlerin ve antlaşmaların yapıldığı bir medeniyet değildir. Osmanlı Devleti içinde pek çok kültürü barındıran ve önümüze büyük bir tarih geçmişi sunan harika bir medeniyet mozaiğidir.
İşte bu medeniyet zenginliğinde Osmanlı Devleti’nin sahip olduğu şehirlerinde etkileri vardır. Osmanlı’da nasıl ki Bağdat gibi önemli şehirler Darüsselam olarak adlandırılmıştır. Bazı şehirlerde şehzadeler şehri olarak anılmaktadır. Bu önemli şehirlerde şehzadeler yani padişah oğulları devlet tecrübesi kazanmış ve bu şehirlerdeki kazandıkları tecrübelerini devlet yönetimine aktarmışlardır.
Şehzadeler Manisa, Amasya ve Trabzon gibi şehirlerde valilik yaparak devleti yönetme tecrübesini kazanmışlardır. Bu şehirler Osmanlı’nın en önemli şehzade yetişme merkezleridir. Şehzadeler Sancak Sistemi ile padişahın belirlediği bu şehirlere gider ve oranın valiliğini yaparlardı. Çünkü yönetmek öyle tepeden inme bir görev ile yapılacak bir şey değildir. İleride padişah olacak kişinin yönetim tecrübesini kazanması devlet için en önemli hususlardan biridir.
İşte bundan dolayı yukarıda saydığımız şehirler şehzadelere kucak açmış ve onların devlet yönetimi için pişmelerini sağlamışlardır. İsterseniz bu Sancak Sistemi ile ilgili birkaç bilgi paylaşalım. Öncelikle bu sistem Orhan Gazi döneminde başlamıştır. Zaten devletin teşkilatlanması da onun döneminde başlamıştır. Şehzadeler sancaklara gönderilirken yanlarında hocaları vardır. Hocaları onlara devlet işlerinde yardımcı olmuşlar. Onları hem manevi açıdan hem de devlet yönetiminde yetiştirmişlerdir.
Osmanlı Devleti’nde sancak sistemi ile ilk kez başa geçen I. Murat’tır. Sancak sistemini yasal hale getiren ise Fatih Sultan Mehmet’tir. Sancak usulü ile başa geçen son padişah ise III. Mehmet’tir. Daha sonra da Osmanlı’da sancak usulü kaldırılmış, Ekber ve Erşed sistemi getirilmiştir. Yani tahta yaşça ve tecrübece en olgun kişiler geçmiştir. İşte biz bugün Sancak Sisteminin uygulandığı Amasya üzerinde duracağız. Amasya’da şehzade olup kimler padişah olmuş veya olamamış bunları irdeleyeceğiz.
Amasya sadece Ferhat ve Şirin’in yaşadığı ve elmasıyla meşhur olan bir yer değildir. Amasya önemli padişahların yetişme merkezidir. Bu önemli padişahlardan biri olan Yıldırım Bayezid burada şehzadelik yapmış ve daha sonra padişah olmuştur. Kendisi Anadolu Türk birliğini oluşturmak için uğraşmış.
Anadolu’daki beylikleri Osmanlı Devleti topraklarına katmıştır. Balkanlarda Niğbolu Zaferi ile haçlılara tokat vurmuştur. Bu zafer ile Müslüman coğrafyada Sultan olarak anılmıştır. Fakat Ankara Savaşı’nda Timur’a yenilerek esir düşmüştür.
Sürgüne gönderildikten sonra vefat etmiştir. Aldığı çabuk kararlar ve düşmana karşı uyguladığı hızlı manevralardan dolayı kendisine Yıldırım lakabı verilmiştir. Amasya’da valilik yapan diğer bir padişah I. Mehmet namı değer Çelebi Mehmet’tir. Devletin ikinci kurucusu sayılmaktadır. Fetret Devrine son vermiş ve devlet otoritesini tekrar teşkil eylemiştir.
Bir diğer Amasya valiliği yapan padişahımız II. Murat’tır. Kendisi Kosova Fatih’idir. Onun zamanında Haçlılarla yapılan Kosova Savaşı kazanıldı. Tahtı II. Mehmet’e bıraktı lakin Haçlılar devletin başına küçük yaşta olan II. Mehmet’in geçmesiyle harekete geçtiler. Bunun üzerine tekrar tahta geçen padişah onları Varna’da yenilgiye uğrattı.
Daha sonra vefatıyla başa II. Mehmet geçti. O da şehzadeliğini Amasya’da yapmıştır. Kendisi İstanbul’un fethiyle Fatih unvanını almış ve Peygamber Efendimiz Sav’in hadisine mazhar olmuştur. Daha sonra da Trabzon Rum İmparatorluğuna son vermiştir. Yine Amasya’da valilik yapmış olan bir diğer padişah II. Bayezid Fatih Sultan Mehmet’in oğludur. Kendisi sofi lakabıyla bilinir. Onun zamanında fazla fetih olmamıştır. Çünkü kardeşi Cem Sultan ile mücadele etmiştir.
Cem Sultan olayı Osmanlı tarihinde önemli bir yer teşkil eylemiş ve bu yüzden II. Bayezid devri diğer padişahlara göre durağan geçmiştir. Osmanlı padişahları içerisinde çok önemli bir yeri olan Yavuz Sultan Selim’de Amasya’da doğmuş ve 11 yaşına kadar burada eğitim alıp daha sonra Trabzon valiliği yapmıştır. Amasya’da valilik yapan en son padişah ise III. Murat’tır.
Böylece Amasya’da valilik yapan hangi şehzadeler padişah olmuş öğrenmiş olduk. Bunun dışında Amasya’da valilik yapıp padişah olmayan şehzadeler ise şehzade Ahmet Çelebi, Şehzade Alaeddin, Şehzade Ahmet, Şehzade Murat, Şehzade Mustafa’dır. Bu şehzadelerde valilik yapmış olsalar da padişah olamamışlardır. Zira bildiğiniz gibi Osmanlı’da her şehzade padişah olamıyordu. Fakat kendileri bu şehirde bulunup bu şehri yöneterek önemli vazifelerde bulunmuşlardır. Ecdadımızın her birine saygı ve hürmet diyerek bitiriyorum.
Mesut BULDU