İtalyan mühendis, sosyolog, ekonomist, siyaset bilimcisi ve filozof olan Vilfredo Pareto, 5 Temmuz 1848’te Fransa’da doğmuş, 19 Ağustos 1923 tarihinde İsviçre’de vefat etmiştir. Tam adı Vilfredo Frederico Damaso Pareto’dur. Özellikle gelir dağılımı çalışmalarında ve bireylerin tercihlerinin analizinde ekonomiye dair önemli katkılarda bulunmuştur. Ayrıca sosyolojide “elit (ya da seçkin tabaka)” teriminin kullanılmasının yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Pareto, 1848’de o yılın popüler devrimlerinin merkezi olan Paris’te, sürgün soylu bir Ceneviz ailesinde dünyaya geldi. Babası Raffaele Pareto (1812-1882), İtalya’yı Giuseppe Mazzini ve diğer İtalyan milliyetçilerine benzer bir şekilde terk eden bir İtalyan inşaat mühendisiydi. Annesi Marie Metenier ise Fransız bir kadındı.

Çocukluk döneminde Pareto, Fernando Pio Rosellini’nin matematik profesörü olduğu yeni oluşturulan Istituto Tecnico Leardi’ye katılarak, yüksek standartlarda tahsil gördü. 1869’da, Torino Politeknik Üniversitesi’nden mühendislik alanında doktora derecesi aldı. Tezini “Katı Cisimlerde Dengenin Temel İlkeleri” olarak adlandırdı. Daha sonra ekonomi ve sosyolojide denge analizine olan ilgisi bu çalışmasına dayanmaktadır.

Mezun olduktan birkaç yıl sonra, önce devlete ait İtalyan Demiryolu Şirketi’nde ve sonra özel sektörde inşaat mühendisi olarak çalıştı.

Kırklı yaşlarının ortalarına kadar ekonomi alanında ciddi bir çalışması bulunmuyordu. Ekonomi alanındaki kariyerine, serbest piyasada her türlü devlet müdahalesini eleştiren klasik liberalizmin ateşli bir savunucusu olarak başladı. 1886’da Floransa Üniversitesi’nde ekonomi ve işletme üzerine öğretim görevlisi oldu. 1889 yılında, ebeveynlerinin ölümünden sonra işini bıraktı ve Alessandrina Bakunina adlı Rus bir kadınla evlendi.

1906’da, daha sonra Joseph M. Juran tarafından Pareto prensibi olarak adlandırılacak olan (ayrıca 80/20 kuralı olarak da bilinir), nüfusun yüzde yirmisinin İtalya’daki mülkün yüzde seksenine sahip olduğu meşhur gözlemini yaptı.

Pareto’ya göre toplumsal olayları, doğal ögeler, diğer toplumlardan gelen ögeler ve toplum içi ögeler olmak üzere üç öge etkiler.

İç ögeler, insanoğlunun davranış güdüleri olan tortular, türevler, ekonomik çıkarlar, bireylerin farklı oluşları, toplumsal hareketlilik ve seçkinlerin dolaşımıdır.

Toplumu aşağı tabaka ve seçkinler olarak ikiye ayıran Pareto, seçkinleri de yönetici olan ve olmayan seçkinler olarak ikiye ayırır. Pareto’ya göre seçkinlerin sınıfları içerisinde dolaşım olabileceği gibi aşağı tabaka-seçkin tabaka arasında da olabilir.

Tabakanın niteliklerini taşımayan kişilerin yoğunluğu ve geçiş hareketlerinin hızı seçkinler tabakasının çökmesini sağlayabilir.  Alt tabakadan üst tabakaya geçenler eski alışkanlıklarını (tortular) da beraberinde getirebilirler ve bu bir anlamda yenilenmedir.

Toplumun üst ve alt tabakası arasında geçişler olmadığı zaman, alt tabakada yeni seçkin olmaya hazırlananlar devrim yaparak iktidara gelir ve yeni seçkinler grubunu oluşturur.

Bu yazı Emre Kongar’ın Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği kitabındaki ilgili bölümün özetidir.

Abdullah YARGI