Vergi yükümlülüğü toplumda her ne kadar yalnızca esnaf ya da tacir olduğunda peydah olur gibi anlayış olsa da aslına bakarsanız vergi hayatımızın her anında diyebilirim. Markete gidip bir ekmek bile alsanız kasadan aldığınız fişin üzerinde mal ya da hizmet bedeline ilave olarak Kdv’si yazar ve onu da ödeyerek tüketiminizi yaparsınız. Vergi ülkemiz mevzuatlarına göre gelir, servet ve harcamalar olmak üzere üç ana kalem üzerinden alınır. Vergilendirme süreci ise mevzuatta 4T kuralı olarak da bilinen tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsil sürecinden oluşmaktadır.

Vergilendirmede 4T Kuralı

Tarh: Eski dilde çıkarma (Mat.) anlamına gelir. Vergi alacağının kanunlarda belirtilen oran ve matrahlar[1] üzerinden hesaplanmasıdır.

Tarhiyat Yöntemleri

Beyana Dayanan Tarhiyat: Mükellefin beyanı esas alınır ve mükellef tarafından bildirilen tutarlar üzerinden tarhiyat işlemi yapılır. Vergi mevzuatında beyana dayalı işlemler mükellef ile idare arasındaki sadakat ilkesi[2] gereği esas kabul edilir ve ihtirazi kayıtla[3] beyan ve vergi hatası dışında mükellef kendi beyanına itiraz edemez. (Mükellef vergiye tabii olup olmadığı konusunda tereddüt yaşadığı veya idare ile aynı uyuşmazlık yaşayabileceği matrahları beyan ederken beyannamesine ihtirazi kayıt düşerler. Mükellefler buna dayanarak Vergi Usül Kanunu’nda yer alan mükellefin kendi beyanına karşı dava açamayacağı hükmüne istisna oluşturur.)

İkmalen Vergi Tarhiyatı: İkmal; tamamlama, bütünleme gibi anlamlar ihtiva etmekte olup yapılan vergi tarhiyatına ilave olarak defter, kayıt ve belgelere istinaden tespit olunan ilave matrah ya da matrah farkı üzerinden yapılan tarhiyat işlemidir.

Re’sen Vergi Tarhiyatı: Re’sen, bağımsız olarak, kendiliğinden gibi anlamlar içermekte olup vergi tarhiyatı tamamen veya kısmen defter, kayıt ve belgelere dayanarak tespiti mümkün olmayan hallerde takdir komisyonlarınca ya da vergi denetim elemanlarınca yapılan incelemelere göre ortaya çıkan matrah ya da matrah farkı üzerinden yapılan tarhiyat işlemidir.

Verginin İdarece Tarhiyatı: Mükellefler için vergi borçlarının hesaplanmasında vergi matrahlarının her bir mükellef için idarece ayrı ayrı belirlenmesidir. Bu yöntemde mükellefler tarhiyata itiraz edebilirler.

Düzeltme Yolu ile Tarhiyat: Vergi hataları nedeni ile ya da vergi mahkemelerindeki uyuşmazlıklar neticesinde yargı kararlarına dayanarak yapılmış olan tarhiyatın düzeltilerek mükerrer işlemlerin düzeltilmesi veya vergisel yükümlülüklerin hafifletilmesi işlemleridir.

Tebliğ: Mükellef, vergi ile ilgili işlemlerden ve süreçten haberdar edilir. Vergi Usul Kanunu’na göre tebliğ, vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar tarafından mükellef ya da ceza sorumlusunun yazı ile bildirilmesidir. Tebligat mükellefe, mükellefin kanuni temsilcisine, umumi vekiline ya da vergi cezası kesilenlere yapılabilir. Tebligat posta yoluyla, memur eliyle, ilan yoluyla ya da bizzat vergi dairesinde yapılabilir.

Tahakkuk: Tarh ve tebliğ edilen verginin ödenecek aşamaya gelmesidir (VUK Md. 22). Tarh ve tebliğ süreci tamamlanan bir vergiye itiraz edilmez ya da yargı yoluna başvurulmaz ise vergi kesinleşmiş olur.

Tahsil: Verginin olağan kanun yollarının tükenerek ödenecek aşamaya gelmesidir.

Faydalı olması temennisiyle…

Emre KAYAALP

[1]Matrah: Mevzuata göre vergilendirilebilir gelir miktarı.

[2]Vergileme sürecindeki diğer önemli ilkelere şu bağlantıdan ulaşılabilir: Vergileme İlkeleri

[3]İhtirazi kayıt: Vergi beyannamelerinde yer alan çekince, şerh.